Türk Lirası günden güne erimeye devam ediyor. Dolar/euro karşısındaki kıymet kaybına leva da eklenmişti. Bunun sonucu olarak Bulgaristan hududu olan Edirne’de Bulgarlar alışverişe akın etmişti. Türk Lirası bu defa de Irak dinarı karşısında direnemedi. Evvelden Türk Lirası karşısında daha Irak dinarının daha kıymetsiz oması nedeniyle Türkiye’den Irak’a hudut vilayetlerinden alışverişe gidilirken bu defa her şey bilakis döndü. Irak’tan Türkiye’ye alışveriş için geçişler başladı. Bilhassa Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nden hudut ilçelerine talep yaşanıyor. Iraklılar, Zaho ve Duhok üzere kentlerden Cizre ve Silopi’ye alışveriş için geliyor.
Gazete Duvar’dan Tatlı Bayık’ın haberine nazaran, bölgede genişleyerek artan ve ‘karınca ticareti’ diye isimlendirilen günü birlik ticarette rollerin değişmesiyle birlikte hudut ilçelerinde her marketin yahut toptancının önünde Irak plakalı araç görmek mümkün. Iraklı müşteriler neye yöneliyorsa, satıcılar raflarını ona nazaran düzenliyor.
‘Türkiye’den her şeyi alıyorlar’
Cizre çarşısı da Iraklıların en çok uğradığı yerlerden. Bu çarşıda Iraklılar en çok et satışı yapan dükkanlardan alışveriş yapıyor. Çarşının başında bulunan tavukçuda her eseri görmek mümkün. Nedeni sorulduğunda Iraklıların son vakitlerde en çok tavuk ve et aldığını bu yüzden müşteriler gelmişken öteki eserleri de alsınlar diye raflara öbür eserlerin de konulduğu söyleniyor.
İki kardeşin işlettiği bir markete günde 50’ye yakın Iraklı geliyor. Market sahibi, “Gelip et, tavuk, bakliyat çeşitlerini alıyorlar. Burası onlara nazaran daha ucuz. Biz de onlara daha çok satış yapabilmek için daha uyguna veriyoruz. Toptancı fiyatına satıyoruz ki daha çok gelsinler” diyor.
Müşterilerin her gün geldiğini söyleyen market sahibi, kimi müşterilerin günlük gereksinimleri için kimilerinin da Irak’ta satmak için eser aldıklarını ekliyor. Sistemli gelen müşterilerinin olduğunu kimilerinin üç günde bir alışveriş için geldiğini söylüyor. Market sahibi, “Bir müşteri bazen 5 koli et, tavuk, neredeyse 30 koli yumurta, 15 kilo kadar besin yüklüyor. Her şeyi alıyorlar. Zira onlara nazaran daha uygun” tabirlerini kullanıyor.
Dolar ile alışveriş yapan Iraklıların yanlarında getirdiği parayı markette bile bozdurabildiği bir sistem oluşmuş. Gelen müşteriler dövizi rastgele bir esnafta bozdurabiliyor. Esnaf, Iraklı müşterileri için “Biz gelmelerinden memnunuz” diyor.
‘Irak dinarı artık değerli’
Alışveriş için Zaho’dan gelen Iraklı müşteri Şirvan, Türkiye’den alışveriş yapma sebebini şöyle açıklıyor:
“Buradan aldığımız birçok eser ülkemizde ya yok ya da tıpkı kalitede değil. O nedenle yıllardır ülkemizde Türkiye’den gelen mallar kullanılıyor. Türkiye ile aramızdaki vize kalktı artık rahat gelebiliyoruz. Daha evvel vize almamız gerekiyordu artık vizesiz geliyoruz. Ayrıyeten dinar artık Türkiye’de çok bedelli.”
Başka bir Iraklı müşteri ise, “İhtiyacımız olan her şeyi alıyoruz, aklınıza ne gelirse… Tost ekmeğinden tutun yağ, şeker, deterjana kadar her şeyi sizden alıyoruz. Lakin son periyotlarda fiyatlar çok arttı. Birinci başta bize özel bir şey zannediyorduk. Güya biz alıyoruz diye artırım yapıyorlar sanıyorduk ancak sonrasında çarşıyı gezince herkes için bu artırımların yapıldığını gördük” diyerek pahalılıktan şikâyet etti. Ayrıyeten evvelce Türkiye’den Irak’a alışveriş için gelindiğini de belirten müşteri, “Yıllarca Cizre’den Silopi’den geldiler artık de geliyorlar ancak artık yalnızca çay, sigara, elektronik eserler alınıyor. Evvelce paramız çok kıymetsizdi artık ise bizim paramız pahalı. Yer değiştirdik bir anlamda” diyor.
‘Iraklılar fiyatları yükseltiyor’
Bazı Cizreliler ise Iraklıların yaptığı alışverişin fiyatları yükselttiğini düşünüyor. Çarşıda peynir satan bir esnaf şunları söylüyor:
“Neye muhtaçlıkları varsa buradan alıyorlar. Aile olarak gelenler de var. Onlar daha çok para veriyorlar. Daha çok alışveriş yapıyorlar. Örneğin, buradaki müşteri bir kutu zeytin alıyor. Onlar 10 kutu alıyorlar. Bizden de çok alışveriş yapıyorlar. Bazen dolarla alışveriş yapıyorlar. Toptan olunca biz de onlara indirim yapıyoruz. Peynir, zeytin ve çikolatayı çok alıyorlar.”
‘Türkiye’den Irak’a hudut ticareti durdu’
Türkiye’den Irak’a gidişlerin azalmasını Irak’ın hudut uygulamalarına bağlayanlar da oluyor.
19 yaşında olan Berzan daha evvel bölge halkının “karınca” olarak isimlendirdiği bu ticareti yaptığını anlatıyor. Barzan artık alışveriş için Irak’a gitmediklerini aktarıyor:
“Mezun olduktan sonra bir işe mecbur kaldım. Ortalama bir buçuk yıldır sonda ticaret yapıyorum. Birinci başladığımda işler çok düzgündü. Günlük girişlerimiz vardı. Artık ise iki günde bir alıyorlar. Bundan bir sene evvel Irak’tan çıktığımızda Türkiye’ye geçiyorduk. Bir eşitlik vardı. Oradan on araç geçiyorsa buradan da on araca müsaade veriyorlardı. Ancak Iraklılar yeni bir sistem çıkardılar. Köprüde üç sıra çıkardılar. Irak araçları, otobüsler ve Türkiye araçları başka şeritlerde. Her yarım saatte bir kapıyı açıp buradan bir aracı bırakıyorlar. Karşıdan gelenler de bu sayı ise 50-60 aracı buluyor. Günlerce bekliyoruz. Köprüde yatıyoruz. Hiçbir gereksinimimizi karşılayamıyoruz.“