Dünyanın iktisat işverenleri kaç Filistinli çocuğun öldüğüme değil İsrail-Hamas savaşının global iktisada neye mal olacağına ya da onu nasıl etkileyeceğine bakar. Şimdilik bölgesel seviyede kaldığı, global güçler de işin içinde “fiili” olarak yer almadığı için bu savaş ne kadar tesirler dünya iktisadını anlamak güç.
Dünyanın neresinde olursa olsun, iç savaşlar ya da devletlerarası savaşlar borsa endekslerini, döviz kurlarını, emtia fiyatlarını tesirler. Örneğin Ortadoğu’daki çatışmaların petrol fiyatlarını etkilediği bilinmedik değil. Ani artışlara neden olduğunu biliyoruz. 1973-1974 OPEC petrol ambargosu, 1978-1979 İran “devrimi”, 1980’de başlayan İran-Irak Savaşı, 1990-91’deki birinci Basra Körfezi Savaşı bize bunu gstermişti. Kelamını ettiğimiz bölge global petrol arzının yaklaşık üçte birini karşılıyor, kolay değil. Haliyle rastgele bir istikrarsızlık başta petrol olmak üzere piyasalarda tasalara yol açar.
Bu istikrarsızlığın doğurduğu belirsizliğin petrol piyasalarındaki risk primine yansıdığı bilinir. Ekonomitimes’taki bir makalede şöyle deniyor: “Bu, vadeli süreç piyasalarında evvelden alınıp satılan petrol için gerçek vakitli petrol fiyatına kıyasla ödenen fiyattır. Spekülatörlerin bir çatışma periyodunda petrol alım satımından elde etmeyi bekledikleri kârın yanı sıra petrol üreten, tüketen işletmelerin riskten korunma muhtaçlıklarını, arza, talebe ait tasalarını yansıtır”. (How the Israel-Hamas war could affect the world economy and worsen küresel trade tensions – EconoTimes)
Mevcut çatışma İsrail ile Hamas ortasında kalırsa, global iktisada rastgele bir tesiri muhtemelen hudutlu olacak, olumsuzluk İsrail yahut Filistin ile direkt ticaret yapan ülkelere yansıyacaktır. Ancak İran’ı da içine katarak yayılması durumunda petrol arzının kesintiye uğraması mümkün. Bu güç maliyetlerini de artıracağından global iktisada yansıması elbette olur.
Enerji fihatları yükselince ne olur? Merkez bankalarının enflasyon baskılarını denetim altına alma uğraşları sekteye uğrar. Bu durum beraberinde yüksek faiz siyasetini getirirse hükümetler, şirketler, bireyler tarafından borçlanma ile tekrar finansman maliyeti artar, kelam konusu makalede söylenen bu.
Böyle olur diye bir mutlaklık yok zati. Bazen sanıldığı ya da beklendiği üzere olmayabilir. İsrail ile Hamas ortasında 2014 yılında yaşanan, 2 bin 200 kişinin öldüğü 50 günlük savaşın global iktisada ya da finans piyasalarına tesir etmediği biliniyor. Lakin tuhaftır, 2006’ da İsrail-Hizbullah çatışmasında petrol fiyatları global ölçekte yükselmişti.
İsrail-Hamas çatışmasının tırmanması farklı global ittifakların yine düzenlenmesine yol açtı. İsrail ile Filistin ortasında, büyük bölgesel güçlerin de karışacakları uzun müddetli bir çatışma, bu düzenlemeyi hızlandırabilir, global ekonomik büyüme için ziyanlı sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle yatırımcılar, pay senetlerinden devlet tahvillerine, emtia piyasalarına kadar her alanda finansal dalgalanmanın artmasına hazırlanıyor. Ekseriyetle büyük ekonomik belirsizliğe karşı muhafaza olarak kullanılan altın üzere varlıklar da etkilenebilir. İsrail-Filistin çatışmasındaki son tırmanışın akabinde altın fiyatları yükseldi örneğin.
Yani ekonomik bir krizin yaşanmaması, kendi piyasalarının güç durumda kalmaması için bu savaşın btmesini ister global güçler. Kendileri açısından herşey yolunda giderse Filistin’de kim, kaç kişi öldü umurlarında olmaz.
Ancak, İsrail’in Gaza’da ilerlemesinin global iktisada olumsuz yansıyabileceği derdi başta ABD olmak üzere global güçleri birden teğe “barış güvercini“ haline getirebilir. Pazarları istikrarlı olsun, petrole ulaşımda sorun olmasın kâfi ki.
Filistin’in bahtı global sermayenin kaygılarına bağlı anlayacağınız. Pazar telaşı artarsa savaşı durdururlar da.
O nedenle ABD takviye vermesine karşın İsrail’e kara harekatı yapmamasını öneriyor.
Kahpe dünya işte, ne denir?
