İran’da 16 Eylül günü 22 yaşındaki Mahsa Amini, “başörtüsü kurallarına” uymadığı gerekçesiyle gözaltına alınmış ve gördüğü şiddet sonucu da hayatını kaybetmişti. 16 Eylül’de Amini’nin vefatı akabinde ülkede artık hiçbir şey rejimin istediği üzere olmamaya başladı. Bayanların öncülüğünde birçok İranlı, ülkenin farklı noktalarında eş vakitli olarak sokaklara döküldü. “Artık yeter”
Çıkan idam haberleri, rejimin protestoculara “terörist” diyerek şiddeti legal kılma atılımları, bayanların artık rahat bir halde İran sokaklarında dolaştığını gösteren görüntüler, hayatını kaybedenler, personellerin grevleriyle protestolara verdiği dayanaklar gündemden düşmüyor. Pekala İran’da şu an neler yaşanıyor? Neler değişiyor ya da hangi kazanımlar elde edildi?
Ülkedeki son durumu İran Uzmanı Arif Keskin ile ele aldık.
Arif Keskin / İran Uzmanı
İran idaresi son günlerde bilhassa protestoculara yönelik “terörist” telaffuzunu artırmış durumda. Toplumsal medyada dolaşan görüntülerin “İç Savaş” notuyla paylaşılmasının protestolara rejimin istediği “etiketi” biçmek manasına gelip gelmeyeceğini sorduğum Keskin, “Aslında İran idaresi bilhassa son vakitlerde bu görüşü destekleyecek kelamlar söylemeye başladı. Evvelden ‘dış mihrak’ açıklamaları yapardı fakat artık direkt ‘terörist’ kavramını kullanmaya başladı. Yaşananları ‘terör eylemi’ olarak nitelendiriyor. ‘İç Savaş’ üzere sözler rejimin ‘terörist’ kelamını dayanaklar nitelikte oluyor. Bu cins telaffuzlar, şu çıkarımlara neden olur; “demek ki insanların elinde silahlar var, bastırabilirim, öldürebilirim…’ üzere. Bu tabirler, protestoları bastırmaya yönelik meşruiyet arama ve toplum nezdinde protestoların haklılığını sorgulatmaya yönelik korkutma kozunu kullanmaktır” diyor.
‘İç Savaş demek gereksiz’
“İç Savaş sözü hakikat değil. Sonuçta iç savaştan kasıt, toplumun üyeleri ortasındaki bir çatışmayı anlatır. İran’da şu anda yaşanan bu çatışma, ‘iç savaş’ üzere büyük tabirleri kapsayacak boyuta gelmiş değil” sözlerini kullanan Keskin, “Bazı yerlerde daha ağır çatışmalar yaşanıyor lakin bunu o denli askeri tabirlerle söz etmek gerçek değil” diye konuştu.
Gösterilerin kıymetli bir kısmının barışçıl bir biçimde devam ettiğini vurgulayan Keskin, göstericilerin silahsız olduğunu hatırlattı. Kimi yerlerde silahlı çatışmaların meydana gelebileceğini lakin istisnaların genel bir kanı yaratmak da yetersiz olduğunu tabir eden İran Uzmanı, şöyle devam etti: “Gösterilerde silah yok zati silahsızlar o sebepten bu şovlar İran’ın geneline yayılmış neredeyse her yerde devam etmekte. Ve her yerde olan şovlar de barışçıldır. Bazen birtakım yerlerde silah kullanımı çıkabilir lakin o istisnai bir durumdur. Genele bakıldığında Beluçistan’dan Tahran’a, Tahran’dan İsfahan’a Şiraz’a her yerde şovlar devam ediyor. Aslında protestocular da kendilerinde silah olmadığını söylüyorlar. Protestocular çoğunlukla bayanlar, gençler öğrenciler onlarda da silah olmadığı için ‘iç savaş’ yorumları bu sebeple gereksiz.”
Kadınların geri alınamaz kazanımları oldu
Sosyal medyada İranlı bayanların başörtüsü takmadıkları manzaraları ve bu durumun İrşad Devriyelerinin geri çekildiği manasına gelip gelmeyeceğini sorduğumuz Keskin, protestoların başlamasında kilit rol oynayan Amini’yi gözaltına alınan ahlak polisi olarak bilinen “İrşad Devriyeleri”nin ortalıkta olmadığını belirtti.
“İrşad Devriyesi diye bir şey ortalıkta yok şu an. Zati onlar geri çekilmiş durumlardalar ve benim şahsî kanım da İrşad Devriyelerinin tarihe karıştığı yönünde” diye konuşan Keskin, “Bu saatten sonra olsalar da kağıt üzerinde olabilirler. Fakat pratikte daha fonksiyonları olamaz. Bilhassa de protestolardan evvelki süreci işletebilmeleri olanaksız. Ahlak polisidir, İrşad Devriyesi’dir bunların sayfası büyük oranda kapandı” dedi.
Kadınların kazanımlarının kurumsallaşmasının vakit alacağını da hatırlatan Keskin bunun için İran genelinde yani yalnızca büyük kentlere değil, ilçelere köylere kadar yayılması gereken bir süreç olduğunun da altını çizdi. Keskin, devletin de artık İrşad Devriyeleri konusunda çekimser kaldığını belirterek bunu “Artık işletmek istemiyorlar, zira başaramıyorlar” kelamlarıyla lisana getirdi.
İran, rejim gitmeden Amini’nin vefatıyla değişti
İran’da İslam Cumhuriyeti periyodunun kapanmak üzere olduğu tarafındaki yorumları da sorarak nasıl bir değişim beklentisi içinde olduğunu merak ettiğimiz Keskin, “İran değişir mi konusuna gelince, İran esasen Mahsa Amini’nin öldürülmesinden sonra değişti. Benim tezim şudur, Mahsa Amini öncesi ve sonrası iki farklı İran ile karşı karşıyayız. Beşerler İran’ın değişmesi için rejime bakıyorlar; ‘rejim değişirse İran değişir’ diyorlar bence bu tahlil yanlışsız, lakin eksik. Biz, rejim devam ettiği halde de İran’ın değiştiğini görüyoruz. İrşad devriyesinin alandan çıkmasından bahsettik. Bayanların en azından baş örtüsü konusunda rahat davranabilmeleri bile değişikliğin değerli bir modülü. Yeni bir İran ile karşı karşıyayız, bu yeni İran’ın genel özelliklerini önümüzdeki süreçte göreceğiz” sözlerini kullandı.
‘Gücü olsa daha çok insan öldürür lakin bugün üç gün ayakta kalamaz’
İran’da milletvekillerinin 15 bin protestocuya yönelik idam talebi haberleri gündemde epeyce yer tutmuştu. Haber farklı formlarda ve manalara gelecek halde gündemde birinci sıralarda yer almış meclisteki bu bildirinin sonucunun ne olabileceği ise merak konusu olmuştu.
Türkiye’de idam kararının çıktığı tarafındaki haberleri birinci yalanlayan kişinin kendisi olduğunu söyleyen Keskin şöyle konuştu:
‘İşçi grevi tarihi’
Keskin, İsfahan’daki personel grevlerinin protestolara tesirini de anlattı. Şunları söyledi: “İşçi grevleri İsfahan demir döküm emekçi grevleri protestolardan sonraki süreçte en büyük takviyeydi. Bana nazaran bu takviye tarihi niteliktedir. Ve tarihi kıymettedir protestoların hedefine ulaşması personellerin faal ve çok taraflı dayanağını kazanması gerekiyor. Emekçilerin takviyesini kazanmadan esaslı dönüşüm gerçekleşemez. Bu nedenle personel grevi tarihi niteliktedir.”