İnsanoğlu, atletizmden siyasete, şahsî zenginlikten eşlerimizin görünümüne kadar her hususta tabiatı gereği rekabetçi görünüyor. Kendimizi diğerlerine kıyasla sıralamaktan hoşlanıyor üzereyiz ve bu bilhassa husus zeka olduğunda doğrudur. Zekanın en yaygın kullanılan ve en güzel bilinen ölçümlerinden biri, nüfusun geri kalanına nazaran zekanızın adil bir iddiasını verdiğine inanılan bir dizi standart teste atıfta bulunan IQ testidir.
IQ’nuz (zeka kısmı manasına gelir), tıpkı öteki standart test puanları (ACT, SAT, vb.) üzere, akademik mesleğinizden sonra muhtemelen unutulacak yahut göz gerisi edilecektir, fakat IQ hakkında öne çıkan eşsiz bir sav vardır. Geçen yüzyılın büyük bir kısmında beşerler IQ puanınızın ömür uzunluğu sabit olduğuna inanıyorlardı!
IQ puanınıza nazaran entelektüel bahtınızı kutlamaya yahut ağıt yakmaya başlamadan evvel tahminen şunu sormalıyız: IQ puanınızın değişmesi mümkün mü?
Kısa cevap… mutlaka, fakat onlarca yıllık bir inancı göz gerisi edeceksek, kıssanın tamamını anlamamız gerekir…
Ayrıntılara girmeden evvel, Stanford’dan ünlü bir psikolog olan Lewis Tarman’ın önerdiği ve zekayı IQ puanlarına nazaran sınıflandıran tabloyu inceleyelim:
140’ın üstü: Dahi
120-140: Üstün zeka
110-120: Yüksek zeka
90-110: Normal/ortalama zeka
80-90: Düşük zeka
70-80: Hudutta eksiklik
70’in altı: Kesin geri zekalılık
Öncelikle IQ Testi Nedir?
IQ testi terimi aslında insan zekasını ölçmek için tasarlanmış bir dizi farklı standart testi söz eder. Bu testler gerçekler ve hesaplamalar yerine spesifik olmayan bilgi ve marifetlere odaklanır. Örneğin birçok IQ testi, muhakeme maharetlerini, rasyonelliği, matematiği, mekansal marifetleri, sorun çözmeyi, örüntü tanımayı, akılda tutmayı ve hafızayı, çoklu vazifeleri ve mantığı vurgulayan görsel temelli ve sözel temelli soruları içerir. İmtihanın bu geniş kapsamı, mümkün olduğunca az sayıda imtihan katılımcısını hariç tutmayı yahut dezavantajlı duruma düşürmeyi amaçlamaktadır.
Bir IQ testinin parlaklığı, standardizasyonunda yatmaktadır; bu, 15 puanlık standart sapmayla birlikte her vakit 100’lük bir ortalama puanın kullanıldığı manasına gelir. Bu, nüfusun çoğunluğunun düşme eğiliminde olduğu ve daha az sıklıkta muhalif pahaların olduğu 85-115’lik olağan bir aralık verir. Tarihteki en yüksek IQ bilinmiyor lakin 250-300 aralığında olduğuna inanılıyor… işte bu bir dahi! Belli bir yaş aralığında bir popülasyonun IQ’sunun çan eğrisinin medyanı her vakit 100’dür.
Bir kişinin yaşının ve puanının kullanılması, izafî bir zeka ölçümünün oluşturulmasına imkan tanır ve beşerler yaşlandıkça bu aralıktaki yerleri birebir kalma eğilimindedir. Bu, IQ’nun ömürlerimiz boyunca statik olduğu inancına yol açmıştır, lakin gerçekte bu daha çok nüfus istatistikleri ve eğitimdeki eğilimlerle ilgili bir husustur. Biz dünyayı deneyimledikçe ve “akıllandıkça”, bizim yaşımızdaki birden fazla insan da o denli, bu da vakit içinde misal IQ puanlarına yol açar. Gerçek şu ki, herkes ömrü boyunca “daha zeki” hale geliyor, fakat IQ ölçeği herkesi birebir bağlamda tutuyor.
Zeka Bilimi
IQ testinin formatı ve puanlanma biçimi, onları 1900’lerin başında bu kadar ünlü yapan şeydi. Alman psikolog William Stern tarafından oluşturulan zeka kısmı, birinci defa çocukların zekasını test etmek için, çocukların biyolojik yaşlarının IQ testindeki puanlarına oranı oluşturularak kullanıldı. Bu onların öğrenme suratlarını ve münasebetiyle zeka kapasitelerini göstermeyi amaçlıyordu. Daha evvel de belirtildiği üzere, birçok kişi bu “öğrenme hızının” vakit içinde tıpkı kalacağına inanıyordu ve birinci araştırmacıların birden fazla bu fikri destekledi.
Genel olarak, şayet bir kişi çocukluğunda düşük IQ’ya sahipse, yetişkinlikte de düşük IQ’ya sahip olma ihtimali yüksektir. Tıpkı durum ortalama ve yüksek zekaya sahip olanlar için de geçerlidir. Zekanızı artırmak sırf ne öğrendiğinizle yahut ne kadar “akıllı” olduğunuzla ilgili değildir; bilgiyi daha yeterli ve daha verimli yollarla öğrenmek, saklamak ve ona erişmek için farklı marifetleri ve araç setlerini kullanma yeteneğinize dayanır.
Entelektüel yeteneğin büyük ölçüde kalıtsal olduğuna inanılıyor, lakin bunun kesin düzeneği tam olarak bilinmiyor; ayrıyeten daha çağdaş araştırmalar, “doğa ve yetiştirme” kombinasyonunun zekamızı ortaya çıkardığını ileri sürüyor. Basitçe söylemek gerekirse, genler ile IQ puanları ortasında bir temas bulmaya çalışan on yıllardır süren genetik araştırmalara karşın , zeka ve entelektüel kapasite doğumdan itibaren evvelce belirlenmemiştir. Büyüdükçe birtakım çevresel, toplumsal, bilişsel, kültürel ve ailesel değişkenler zekanızı tesirler.
Temel olarak, eğitime erişimin az olduğu ve ferdî gelişim kapasitesinin sonlu olduğu, fakir bir bölgede doğduysanız, dış şartlarınızın gelecekte de bu biçimde kalma ihtimali yüksektir; münasebetiyle IQ’nuz yıllar, hatta on yıllar boyunca tıpkı kalabilir. Fakat bireyin etrafını, uyaranlarını ve davranış kalıplarını değiştiremeyeceğini, bunun da bilgi kullanımını değiştirebileceğini ve izafi IQ’sunu artırabileceğini düşünmek son derece yanlıştır.
Dahası, her beyin tıpkı oranda gelişmez ve birçok çalışma, birebir yaştaki ve görünen gelişim etabındaki çocuklarda gri husus yoğunluğunda kıymetli değişiklikler olduğunu bulmuştur. Bu dalgalanmaların birden fazla biz büyüdükçe “eşitleşebilir”. Öbür bir deyişle, vücutlarımızın ve beynimizin olgunlaşması, bilişsel süreçlerimizin gücünü ve suratını direkt etkileyerek erken IQ değerlendirmelerini daha değişken hale getirebilir.
Sabit IQ Yanılgısı
IQ’muzu geliştiremeyeceğimiz fikri yalnızca yanlış değil, birebir vakitte eğitim amaçlarımız açısından da tehlikelidir. Birinin mevcut bilgisini kullanmak ve ona bunu nasıl daha verimli kullanabileceğini göstermek, örneğin tertibini, kavramasını yahut vakit idaresi maharetlerini geliştirmek büsbütün mümkündür. Yaşlandıkça sınıflandırma, kategorize etme, taksonomikleştirme ve bilgiye erişme biçimimiz geliştirilebilir ve münasebetiyle IQ puanlarımız katiyen artabilir (ve beynimizi etkin olarak geliştirmeye devam etmezsek performansı düşebilir!).
IQ tartışılırken “öğrenmeyi öğrenmek” kavramı çok kıymetlidir. Vakitle beşerler, hafıza ve çıkarım için yeni teknikler kullanarak, birebir vakitte akılda kalan dersleri uygulayarak ve birçok farklı alanda bilgiyi koordine ederek öğrenme ve dünyayla etkileşim kurma konusunda daha âlâ hale gelebilir. Bu biçimde “zekamızın” temel istikametleri (akıcı zeka, akıl yürütme, sorun çözme, görsel-uzaysal beceriler) katiyen geliştirilebilir.
