Aynoroz’daki Ortodoks Hıristiyan cemaatinin Ortaçağ’dan kalma müstahkem manastırının derinliklerinde, araştırmacılar birinci defa neredeyse hiç bilinmeyen bir hazineye ulaştı. Bu hazinenin, dünyanın en eski el yazmalarını da içeren Osmanlı devrinden kalma binlerce el yazması olduğu bildirildi.
Kuzey Yunanistan’ın Aynoroz yarımadasında bin yıldan uzun bir mühlet evvel kurulan ve kendi kendini yöneten topluluğun kütüphaneleri; Yunanca, Rusça ve Romence dahil olmak üzere çeşitli lisanlarda ender bulunan asırlık yapıtların bir deposu olarak vazife görüyor.
Kütüphanede yer alan birçok eser üzerinde kapsamlı çalışmalar yapılmasına karşın, 14’üncü yüzyılın sonlarından 20’nci yüzyılın başlarına kadar kuzey Yunanistan’ı yöneten Osmanlı bürokrasisine ilişkin Osmanlıca dokümanlar üzerinde kapsamlı çalışmalar bugüne kadar yapılmamıştı.
25 bin belge
Berlin Hür Üniversitesi’nden Bizans uzmanı Jannis Niehoff-Panagiotidis, keşişlerin Osmanlı yetkilileriyle alakalarını düzenleyen bu evraklara başvurmadan, Aynoroz’un Osmanlı idaresi altındaki iktisadını ve toplumunu anlamanın imkansız olduğunu söylüyor.
Sık ormanlarla çevrili yarımadadaki 20 manastırdan biri olan Pantokrator Manastırı’nın kütüphanesinde konuşan Panagiotidis bu durumun sebebini, “Osmanlıca devletin resmi diliydi” diyerek açıklıyor.
Profesör Niehoff-Panagiotidis, manastır kütüphanelerinde bulunan yaklaşık 25 bin Osmanlıca yapıtın en eskisinin M.S. 1371 yahut 1374 yılına ilişkin olduğunu söyledi. Bu tarihin, dünyada bilinen tüm tarihlerden daha eski olduğunu belirten Panagiotidis, İstanbul’da bile en eski arşivlerin fakat 15’inci yüzyılın sonlarına kadar gittiğini kelamlarına ekledi.
Osmanlı’nın birinci periyoduna ışık tutuyor
“(Osmanlı tarihinin birinci dönemine) ışık tutan birinci evraklar burada, Athos Dağı’nda saklı” diyen Panagiotidis, en az dokümanların büyük ahşap çekmecelerde tutulduğunu belirtti. Bu el yazmaları ortasında son derece süslü padişah fermanları, mülkiyet senetleri ve mahkeme kararları yer alıyor.
Berlin Hür Üniversitesi’nden hukukçu ve bilimsel işbirlikçi Anastasios Nikopoulos, “Belgelerin ezici çoğunluğu tüzel belgeler” dedi.
Yerli halkı koruyup kolladı
El yazmaları, Aynaroz manastırlarının güçlü gayrimenkul varlıklarına el konulması yoluyla, Yunanistan’da yeni fethedilen bölgelerdeki Osmanlı tahribatına ait klâsik anlayışla çelişen bir kıssa anlatıyor. Dokümanlara nazaran yeni yöneticiler, bölge sakinlerini kanatları altına aldı, özerkliklerini müdafaalarına müsaade verdi ve dış müdahalelere karşı onları kolladı.
Nikopoulos, “Kulede gördüğümüz sultanların fermanları… ve Osmanlı devletinin mahkeme kararları, keşişlerin küçük demokrasisinin, tüm fetihçi güçlerin hürmetini kazanabildiğini gösteriyor. Zira Aynoroz, halkların ve medeniyetlerin barış içinde bir ortada yaşadığı… bir barış ve kültür beşiği olarak görülüyordu” dedi.
Nikopoulos, Aynaroz’a en yakın kent olan Selanik’i fetheden Osmanlı hükümdarı II. Murad‘ın birinci icraatlarından birinin, 1430 yılında topluluğu koruyan yasal bir evrak hazırlamak olduğunu söyleyerek, “Bu çok şey anlatıyor. Osmanlı sultanının kendisi Aynaroz’un idari sisteminin korunmasını ve koruma edilmesini sağlamıştır” sözlerini kullandı.
İslamiyet’i empoze etmek için uğraş sarf etmedi
Profesör Niehoff-Panagiotidis, bundan da evvel, bir küme yağmacı askerin manastırlardan birinden küçük çaplı bir hırsızlık yapmasının akabinde, padişahın onlar için katı cezalar öngören bir ferman yayınladığını kelamlarına ekledi.
“Sultanların Bizans’ın son kalıntısı olan Aynoroz’u yarı bağımsız tutmaları ve ona dokunmamaları garip” diyen Panagiotidis, “Burada asker bile bulundurmadılar. En fazla, muhtemelen (cemaatin idari merkezi Karyes’te) kalan ve çayını yudumlayan mahallî bir temsilcileri olurdu” diye aktardı.
Profesör Niehoff-Panagiotidis’e nazaran, beklenmedik bir öteki keşif de Osmanlı idaresinin yaklaşık birinci iki yüzyılı boyunca Aynaroz’a ya da kuzey Yunanistan’ın yakın bölgelerine İslam hukukunu empoze etmek için hiçbir uğraş sarf etmemiş olması.
Fotoğraf: AP
