Çok değil bir kaç yıl sonra, 2030’a ulaşmadan evvel Suudi Arabistan tüm Arap coğrafyasında çağdaşlaşmanın merkezi haline gelebilir. “Modern dünya”nın toplumsal manada bir kesimi olmakta epey geç kalışını telafi edecek süratli adımlar atıyor zira. Değişimin olanaksız olduğunun düşünüldüğü bir ülke Suudi Arabistan. O nedenle abarttığımı sananlar çıkabilir.
Tabii ki abartmıyorum. Ülkede iki gün evvel yeniden, çağdaş toplumlarda asla sorun olmamış bir bahiste değerli bir değişiklik yapıldı. Suudi Eğitim ve Öğretim Kıymetlendirme Kurulu (ETEC) attığı bir tweetle Abaya’nın imtihan salonlarında giyilmesini yasakladı. Abaya Suudi Arabistan ile başka İslam ülkelerinde bayanlar tarafından giyilen bol, tam uzunluk cübbe aslında. İslami dindarlığın sembolü olarak kabul edilir. Suudi maddelerine nazaran, bayanlar krallıktaki kamusal alanlara çıkarken Abaya giymek zorundaydı, imtihanlar dahil.
Şimdi artık en azından imtihan salonlarında abaya giyme zarurî olmaktan çıktı. Esasen doğalı buydu ne var bunu değerli kılan denmemeli. Bunun bu ülke için çok çok radikal bir adım olduğunu, Suudi bayanların yıllardır bu çeşit “hakları“ kazanmak için gayret ettiğini akılda tutalım.
Güçlü bayan hareketi
Şaşırtıcı gelebilir lakin ülkede çok güçlü bir bayan hareketi var. 2018 yılında Suudi bayanlar, abaya zorunluluğuna karşı “Abaya Inside Out” (Abaya tersyüz) etiketi altında çevrimiçi bir kampanya başlatmıştı. Suudi bayanlar giyinme özgürlüğünü ihlal ettiğini söyledikleri şeriat maddesine karşı muhalefetlerini tabir etmek için Abaya’yı karşıt çevirerek giymişlerdi.
Suudi devletinin toplumsal ıslahatları yapmasının öbür nedenleri de var elbette. Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın Vizyon 2030 projesi için işgücüne gereksinimi var. Bu nedenle işgücündeki bayan sayısını arttırmaya çalışıyor. Bu hem monarşinin yıllardır sürdürdüğü ayıbı ortadan kaldıracak, hem de turist ile yabancı yatırımcıları çekmek için Suudi toplumunun çağdaşlaşmaya başladığını göstermiş olacak.
Kim ne derse desin, çağdaş dünyaya ayak uydurmak zorunda Suudi Arabistan üzere ülkeler. Zati normali budur diyerek dudak bükmeden, bu güne kadar ülkede neler olduğuna bir bakın:
Suudi Arabistanlı bayanlara ehliyet hakkı tanıyan kraliyet kararnamesinin 24 Haziran 2018 tarihinde yürürlüğe girmesiyle birlikte bayanların otomobil kullanmalarına resmen müsaade verildi. Birebir yıl, Vizyon 2030’un spor ile cümbüş bölümlerini hem erkekler hem de bayanlar için geliştirme amacına uygun olarak daha evvel yalnızca erkeklerin girebildiği stadyumlar bayanlara, çocuklara açıldı, ailelerin de stadyumlara girmesine müsaade verildi. Spor Bakanı Abdulaziz bin Turki al-Faisal‘a nazaran Suudi Arabistan’da bayanların spora iştiraki da 2015’ten bu yana yüzde 149 oranında arttı.
İlk bayan büyükelçi
Krallığın birinci bayan büyükelçisi Şubat 2019’da bir kraliyet kararnamesiyle Suudi Arabistan’ın ABD Büyükelçiliği’ne Bakan seviyesinde atanan Prenses Reema bint Bandar bin Sultan al-Saud oldu. Yalnızca bu değil, Temmuz 2020’de Prenses Reema Memleketler arası Olimpiyat Komitesi (IOC) üyeliğine de seçildi. Krallık o tarihten bu yana altı bayanı kültür ataşesi olarak atayarak bayanların diplomatik kurumlardaki rolünü genişletti.
Suudi Arabistan 2 Ağustos 2019 tarihinde yayınladığı yeni kanunlarla 21 yaşından büyük bayanların pasaport müracaatında bulunabilmelerine, daha evvel zarurî olan erkek vasi müsaadesi olmaksızın serbestçe seyahat edebilmelerine imkan tanıdı. Başka değişiklikler, bayanların evlilik, boşanma yahut çocuk doğumunu kaydettirmelerine, resmi aile evrakları düzenlemelerine müsaade verilmesi oldu.
Yalnız yaşama hakkı
En değerli değişiklik ise, bugüne kadar gerçekleşmesine olanaksız gözüyle bakılan bir hakkın kabulü. Temmuz 2020’de Suudi Arabistan’da bir mahkeme, babasının müsaadesi olmadan Krallığın başşehri Riyad’da tek başına yaşadığı, seyahat ettiği için yargılanan bir bayan lehine karar verdi.
Muhammed bin Salman’ın hayatının projesi Kabul ettiği Vizyon 2030 bayanlar için 1 milyon iş yaratmayı hedefliyor. 2020 yılında Suudi bayanların işgücüne iştiraki birinci çeyrekte yüzde 25,9 iken ikinci çeyrekte yüzde 31,4’e yükseldi. Ülkede son dört yılda bayan işsizliği oranı yüzde 13,9 oranında azaldı.
Suudi Arabistan İnsan Kaynakları ve Toplumsal Kalkınma Bakanlığı 14 Eylül 2020 tarihinde yaptığı açıklamada, özel bölüm maaşları kelam konusu olduğunda bayanlara cinsiyetleri nedeniyle ayrımcılık yapılamayacağını duyurdu.
Asker kadınlar
Bir öbür “asla olmaz” denilen de oldu. Şubat 2018’de Suudi Arabistan, bayanlara içişleri bakanlığı, ceza soruşturmaları, güvenlik devriyesi, hac güvenliği kısımlarında çalışma hakkı verdi. Ekim 2019’da da silahlı kuvvetler bayanlara kapılarını açtı. Bayanlar birinci sınıf er, onbaşı ya da çavuş rütbelerinde hizmet veriyorlar.
Sıkı durun: Bu da oldu
Suudi Arabistan’ın başşehri Riyad 2020 yılında “Arap Bayanlarının Başkenti” ilan edildi. İlan kararı Arap Bayanlar Komitesi’nin “Kadınlar bir vatandır, bir hırstır” sloganıyla toplanan 39. oturumunda alındı. Ayrıyeten 2 Temmuz 2020 tarihinde Krallığın İnsan Hakları Kurulu’na (İHK) 13 bayan üye atandı. Bu 13 bayan, heyet üyelerinin yarısını oluşturuyor. Resmi bir kurum olan Suudi Araştırma ve Pazarlama Kümesi (SRMG), Ekim 2020’de yaptığı bir açıklamayla Jumana al-Raşid’i CEO olarak atadığını duyurdu. Ülke tarihinde birinci sefer oluyor bu.
Hayat kendi kurallarını dayatır. Gelenek, folklor, töre, din diyerek bayanları insanların en doğal haklarından yoksun bırakmak sürdürülecek bir tavır değil. Er geç patlak verir bir yerden.
Şimdi görülen o ki, Arap İslam dünyasında, Suudi Arabistan, (Suriye hariç) öteki Arap ülkelerini geride bırakacak bir bayan hakları ıslahatı gerçekleştiriyor.
Yakında çok lakin çok şaşırtan gelişmelere şahit olacağız. Ülkede son derece gelişmiş bir LGBT hareketi olduğunu belirtmekle yetineyim şimdilik.
