Tüm Avrupa’da o denli mi bilmem fakat İngiltere’de Noel günleri sahiden hoştur. Benim yaşımdakilerin, tadını hala unutamadığı bizim bayram günlerimize misal biraz. Herkes düzgündür sahiden ya da o denli görünür göze. Ortam istese de kimseyi makus göstermez beşere. Tuhaf bir optimistlik vardır yani. Yoksulların, evsizlerin tahminen de en çok anımsandığı vakitlerdir. Herkesin empati yapmasını kolaylaştıran bir tarafı olduğuna da inanırım bu yüzden.
Londra’ya birinci geldiğim yıllarda Noel süreci boyunca, evsizlere yemek dağıtan yardım kurumlarında istekli çalışmıştım. Bu kurumlar her gün yemek dağıtırdı fakirlere aslında fakat Noel vaktinde çalışacak kimse olmadığı için gönüllülere gereksinim duyarlardı. Köprü altlarında, çöplük kenarında ya da nereyi bulmuşlarsa oralarda yatan evsizleri bulup verirdik yemeklerini. İşe yaramaktan keyif almama karşın gerisini getiremedim, hayat beni de epey sıkıntı külfetlerin içine atmıştı zira.
Noel gününün (25 Aralık) akşamı, yemeğin menüsü evvelki günlerinden farklıdır doğal. Daha güçlü ancak kesinlikle içinde -bütün olmasa da- hindi modüllerinin bulunduğu yemeklerden oluşurdu Noel menüsü. Noel yemeği çok lakin çok değerlidir zira. Büyük ziyafetlerden aile içi özel bir yemeğe dönüşen Noel sofrasında tüm aile bireyleri bir ortada olmaya çok değer verir. Bunun dini bir nedeni olduğunu sanırdım işin garibi. Halbuki ilgisi yoktur.
Zenginler sofrasından çıkma
Aslında Noel’in kendisi de “hiçbir devrin ürünü“ değildir denir. The Week’te okudum hikayesini. Her devirde ritüelleri evrim geçirmiştir. Çağdaş Noel için tarihi 1800’lere kadar götürürler lakin bu dünkü çocuk yapar Noel’i. Daha da eskidir tarihi. Noel yemeği de elbette evrimleşti. Birinci vakitlerde yenilenden farklı olan yemeğin öncüsünün geç Neolitik periyoda kadar uzanan kış ortası ziyafeti olduğunu söyleyenler vardır örneğin. Pagan kış gündönümünü kutlamak için düzenlenen bu ziyafetlerde sığır yahnisi ya da şişte pişirilmiş domuz etinin yanı sıra “yengeç elması, fındık, böğürtlen” de yer alıyordu denir.
İlle de Hıristiyanlıkla bağ kurmaya çalışanlar yanılır. Direkt ilgisi yok zira. Hıristiyanlık öncesi Romalılarda daha oburdur. MS birinci yüzyılda Britanya’ya geldiklerinde, Ekim Yaradanı Satürn’ü onurlandırmak için 17-23 Aralık tarihleri ortasında düzenlenen Saturnalia başta olmak üzere kendi kış kutlamalarını da getirmişler beraberlerinde. Ortaçağda daha diğerdir artık Noel yemeği. Kurallarda yumuşama olunca rahipler, rahibeler baharat da katmaya başlamışlardır. Kızarmış etler, turtalar eklenmiştir. Gitgide zenginleşen bir menüdür artık. Daha Noel’in değişmez yemeği olarak hindi yoktur ortalıkta.
Hindi sonradan katıldı
Tudor’lar devrinde çıkacaktır ortaya hindi. İngiltere’ye birinci sefer Kral 8. Henry devrinde Kuzey Amerika’dan gelerek Noel sofrasında baş köşeyi işgal edecektir. Noel pastası da birinci defa ortaçağda girmiştir menüye. Bu pastanın kökeni On İkinci Gece (5 Ocak) için yapılan bir pastaya dayanır. On İkinci Gece bir Hıristiyan şenliğidir. 1600’lerin ortalarında Oliver Cromwell On İkinci Gece’de her türlü ziyafeti yasaklayınca halk bunun yerine içinde biraz da sevinç olan Noel Günü’nde yapmaya başladı pastayı. Noel yemeğine en son katılan eser ise şu meşhur Brüksel lahanasıdır. 18. Yüzyılın ikinci yarısında girmiştir ülkeye. İngiltere’de 65 milyon sterlinlik bir pazarı oluşturuyor bu küçük zerzevat. Noel yemeğinin ritüellerinin evrimleşmesi denilen olgu bu işte.
19. yüzyılda tamamlandı
Bugünkü Noel geleneklerinin tümü de 19 yüzyılda ortaya çıktı. Hindiyi Victoria devri orta sınıfı tercih ederdi. Bu devirde artık Noel büyük bir ziyafet münasebeti olmaktan çıkıp aile odaklı bir ritüele dönüştü. Aile yemeği olunca da evvelkilerden farklı olarak daha çok zerzevat ile buluştu sofra. Fakirin gücü ona yetebiliyordu fakat. Şayet İngiliz işçilerinin meskenlerinde büyük fırınlar olsaydı, pişirilmesi vakit alan kaz, hindinin yerini alabilirdi mutlaka. Pişirilmesi sıkıntı da olsa, bol bulunan bir hayvandı zira.
Benim o fakirlere dağıttığım Noel yemeği işte bu tarihi etaplardan geçmişti. Evvel sığır yahnisi, sonra domuz, akabinde hindi ile yapılan bir yemekti. Asla ağzıma sürmedim ben hindili Noel yemeğini. Zira Noel yemeği için İngiltere’de her yıl yaklaşık 10 milyon hindi katlediliyor. Yemem.
Noel yemeği bile onca kademeden geçip zenginleşti lakin köprü altlarında yatan evsizlerle fakirlerin ömürleri daha da yoksullaştı. İngiltere’de 120 binden fazla çocuk ile gencin evsiz olduğu iddia ediliyor. Kimi kuruluşlar gerçek sayının daha da yüksek olduğunu ileri sürüyorlar. Zira evsizliği belirlemek zordur, bu nedenle resmi sayılar herkesi içermez. Gayri resmi düzenlemelerle geçinen ‘gizli evsizler’ vardır.
Evsizlik riskini her geç gün arttıran da yoksulluk kuşkusuz. İngiltere’de yoksulluk içinde yaşayan 3,9 milyon çocuk bulunduğu söyleniyor. Batılıların söylemeyi çok sevdiği “üçüncü dünya“ ülkelerinden birinden değil, dünyanın altıncı büyük iktisadından kelam ediyorum. Tüm ülkelerin fakirleri birbirine misal. Kapitalizm yurttaş tanımaz, onun yoksul kalmasından da yakındığı yoktur.
Bu yıl da Noel menüsünde hindi var. Ancak yoksulda menü yok.
