Küresel piyasalarda kıymetli petrol üreticileri ortasında yer alan Kazakistan’ın petrol ihracatının yaklaşık yüzde 80’i CPC boru çizgisi aracılığıyla yapılıyor. Kazakistan’ın petrol alanlarından çıkarılan yaklaşık 53 milyon ton petrolün, 2021’de Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Novorossiysk Limanı’na taşıyan CPC sınırı, yaklaşık 20 yıldır Kazak petrolünün global pazara erişimini sağlıyor.
Ancak Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Rusya’nın petrol ihracatına yönelik yaptırımların yanı sıra CPC sınırında faaliyetlerin geçen yıl çeşitli nedenlerle 4 kere sekteye uğraması, Kazakistan’ı ihracat güzergahında yeni rotalara ve mutabakatlara yönlendirdi.
Kazakistan Başbakanı Alihan İsmailov, 10 Kasım 2022’de petrol ihracatını çeşitlendirmek için özel yol haritası hazırladıklarını belirterek, bu doğrultuda 1 Ocak prestijiyle Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru sınırı üzerinden 1,5 milyon ton petrol sevkiyatının başlayacağını duyurdu.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev de BTC çizgisinin yer aldığı Trans Hazar Milletlerarası Ulaşım Güzergahı’nda (orta koridor) petrol taşıma hacmini yılda 20 milyon tona çıkarmayı planladıklarını bildirmişti.
‘CPC’yi durdurma tehdidi yeni kontratlara taban hazırladı’
George Mason Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Güç Uzmanı Dr. Umud Shokri, Kazakistan’ın petrol ihracatının, global arzın yüzde birinden fazlasını, öbür bir sözle günlük yaklaşık 1,4 milyon varilini oluşturduğunu söyledi.
Shokri, temmuzda bir Rus mahkemesinin CPC çizgisini durdurma tehdidinde bulunmasının Kazak hükümetini ve yatırımcıları yeni kontratlar hazırlamaya sevk ettiğini belirterek, şunları kaydetti: “Kazakistan, Azerbaycan ile işbirliğine giderek Rusya’yı baypas etme imkanına sahip. Geçen ay Azerbaycan Petrol ve Gaz Şirketi, Bakü-Supsa boru sınırındaki petrol akışını daha büyük BTC boru sınırına yönlendireceğini açıkladı. Yeni BTC rotası Kazakistan’ın petrolünü hudutlu yedek kapasiteye sahip Aktau Limanı’ndan Hazar Denizi üzerinden Bakü’ye taşımak için küçük tanker filosuna güvenmek zorunda olduğu manasına geliyor.”
BTC sınırının Kazak petrolünün birçoklarını tüketici pazarlara ulaştırabileceğini lisana getiren Shokri, Kazak petrolünün taşınmasının Azerbaycan’ın bölgesel güç güvenliğinde kıymetli bir rol oynaması için yeterli bir fırsat olduğunu vurguladı.
Shokri, Kazakistan petrolünün kalitesinin ise süratli bir mutabakata varılmasını engellediğini söyledi.
Kazakistan’ın petrol üretimi maksatlarına de dikkati çeken Shokri, “Kazakistan, büyük bir kısmı Tengizchevroil ve Kaşagan alanlarındaki üretim kapasitesi olmak üzere, 2025’e kadar yıllık petrol üretimini 100 milyon tona çıkarmayı planlıyor. Petrol üreten ülkelerin güç siyasetinde ihracat yollarının çeşitlendirilmesinin değerli rol oynadığı dikkate alındığında, Kazakistan BTC boru sınırından daha fazla yararlanmaya çalışacaktır” diye konuştu.
Shokri, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından bu yana, Kafkasya ülkeleri ve Kazakistan’ın BTC boru sınırının da yer aldığı orta koridora kilit bir proje olarak baktıklarını belirterek, şöyle devam etti: “Orta koridor şimdi tam potansiyeline ulaşmamışken, mevcut savaş bölge ülkelerini bu geçiş yolunu geliştirmeleri için yeni bir teşvik yarattı. Başta Kazakistan olmak üzere Orta Asya ülkeleri, Rusya’nın gölgesinden çıkmak için son 20 yılda transit ve ticaret yollarını çeşitlendirmek gayesiyle değerli gayret sarf ettiler. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, bu ülkeler üzerindeki tesirlerine karşın bu güzergahları çeşitlendirmenin yanı sıra güçleri için bir pazar oluşturma fırsatlarını da beraberinde getirdi. Batılı ülkelerin de son aylarda Orta Asya ve orta koridora daha fazla ilgi göstermesi, bu koridorun genişletilmesine yönelik yatırım olasılıklarını güçlendiriyor.”
‘Uluslararası siyasette büyük rol oynayacak’
Astana merkezli bağımsız danışmanlık şirketi Centre for Strategic Initiatives Yönetici Ortağı Zhanibek Baidulla da petrol ihracatının Kazakistan’ın ana gelir kaynaklarından olduğunu söyledi.
Kazak petrolünü global piyasalara bağlayan ihracat güzergahlarının çeşitlendirilmesinin ülkenin ekonomik istikrarı açısından en değerli husus olduğunu belirten Baidulla, “Kazakistan her vakit Avrupa’ya petrol tedarik etmenin alternatif yollarını aramıştır ve Rusya-Ukrayna Savaşı karar alma sürecini hızlandırmıştır” sözünü kullandı.
Baidulla, BTC boru sınırı üzerinden Kazak petrolünün sevkiyatını öngören mutabakata ait, “Bu, sadece Türkiye’nin Avrupa’nın güç güvenliğini sağlamada değil, tıpkı vakitte Kazakistan’ın ekonomik istikrarını sağlamada artan rolünü de gösteriyor. Petrol arzının çeşitlendirilmesi yolunda birinci adımın atıldığına ve bu projenin memleketler arası siyasette büyük rol oynayacağına inanıyorum” değerlendirmesinde bulundu.
Kararın ülkeye ekonomik tesirine ait Baidulla, “Böyle bir tahlilin Kazakistan için avantajı açıktır. Kazakistan, milletlerarası pazarlara petrol tedarik yollarını çeşitlendirebilecek, böylelikle ulusal ekonomiyi ve egemenliği güçlendirebilecektir. Lakin bu çeşit projeler Astana ile Moskova ortasındaki alakaları kıymetli ölçüde bozabilir. Ne de olsa Rusya Kazakistan’ı kendi tesir alanı olarak görüyor ve bu tıp projelere karşı tavrı belli” diye konuştu.
Baidulla, bu gelişmelere karşın CPC çizgisinin uzun bir mühlet daha Kazak petrolünün ana ihracat rotası olmaya devam edeceğini lisana getirdi.
