İBB Miras, İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) ve İstanbul Planlama Ajansı (İPA) işbirliğiyle ‘İstanbul’un Mirası ve Zelzele Riskinin Yönetimi’ başlıklı çalışma toplantısı gerçekleştirildi.
‘Tarihi yapıtların zelzele güvenliğini sağlamalıyız’
Bakırköy’deki İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Florya Yerleşkesi’nde düzenlenen toplantıda, İstanbul’da meydana gelebilecek zelzelede, kültür varlıklarında oluşabilecek risklerin önlenmesi ve idaresi konusunda bilimsel bulgular ve tecrübeler ele alındı.
Toplantıda konuşan İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Fusun Sümer, 10 binlerce inşaat mühendisinin misyona hazır durumda olduğunu söyleyerek, “İnşaat mühendisleri, kentimizi, binalarımızı, tarihi yapıtlarımızı korumak, onları geleceğe taşımak için taşın altına elini sokmaktan, bilgi birikimini kamuoyunun faydasına sunmaktan imtina etmeyecektir” dedi.
Bugün inşaat mühendislerini öbür bir sorumluluğun beklediğini anlatan Sümer, “Tarihi yapıtları geleceğe taşımak gerekiyor. Bir öteki tabirle tarihi yapıtların zelzele güvenliğini sağlamak gerekiyor” tabirlerini kullandı.
İstanbul’u sarsıntıya hazırlamanın bir tarafının de tarihi yapıtların korunması olduğunu lisana getiren Sümer, 6 Şubat 2023 sarsıntılarında Hatay’daki tarihi eserler, mescitler, kiliseler ve köprülerin gördüğü ziyana bakılarak bu zorunluluğun anlayabileceğini belirtti.
‘İstanbul döngüsel olarak ağır zelzelelere uğramış’
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Dairesi Lideri Oktay Özel, İstanbul’un bir sarsıntı kenti olduğuna işaret etti.
Geçmişte kentte yaşanan sarsıntılardan bahseden Özel, “İstanbul, döngüsel olarak ağır sarsıntılara uğramış, ağır zelzelelerle yıkılmış, tekrar yapılmış. Bu tecrübesi yaşamış bir kent lakin ne yazık ki bu tecrübeler bugünün farkındalığına ulaşmış değil. 1509 Küçük Kıyamet… 1766 İstanbul Zelzelesi… İstanbul’un neredeyse yerle bir olduğu zelzele… 1894 Marmara Zelzelesi ve çabucak yakın vakitte olmuş Gölcük ve Düzce zelzeleleri… Marmara’yı etkileyen sarsıntılar…” diye konuştu.
İstanbul’un, tarihî döngüsü ve bilimin gereği bir sarsıntı beklediğini anlatan Özel, tedbir alınmazsa bu sarsıntı sonucunda geçmişte yaşananların tekrar tekrar yaşanacağını kaydetti.
Kandilli Rasathanesi tarafından İstanbul’da 7,5 şiddetinde senaryo sarsıntısı belirlendiğine değinen Özel, bu türlü bir sarsıntıda tarihî dokuda nasıl bir hasar oluşacağını incelediklerini aktardı.
Özel, tarihi yarımadanın tamamının risk altında olduğuna dikkati çekerek, “Bunu açık halde söylemek gerekir. Bu şu demek oluyor. Dünya miras alanı, İstanbul senaryo zelzelesi açısından önemli risk altında. Kentteki 35 bin 265 tarihi yapının yüzde 51’i, 17 bin 976 yapı, zelzele ivme pahası açısından yıkıcı bir zelzeleyle karşı karşıya kalacak” değerlendirmesinde bulundu.
1766 Zelzelelerinin etkileri
İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Deniz Mazlum da 1766 yılında İstanbul’da yaşanan zelzeleleri anlattı.
Kentte 1766 yılında birinci zelzelenin Kurban Bayramı’nın üçüncü günü olan 22 Mayıs Perşembe günü, gün doğumundan yaklaşık yarım saat sonra meydana geldiğini söz eden Mazlum, şunları kaydetti:
“Çok şiddetli, çok yıkıcı bir sarsıntı olduğu anlaşılıyor. Dokümanlarda, bu zelzele, ‘Zelzele-i Azime’, ‘Zelzele-i Şedide’ üzere deyişlerle anılıyor. Marmara Denizi’nin doğusu, sarsıntının merkezi… Yalnız İstanbul’da değil, komşu beldelerde de İzmit’ten Tekirdağ’a, Trakya’nın kuzeyine, Marmara Denizi’nin güneyine uzanıyor. Çok sayıda yapıda çeşitli derecelerde hasar meydana getirdiği biliniyor.”
Bu sarsıntıdan 2,5 ay sonra 5 Ağustos 1766 Salı günü öğlen saatlerinde merkezi Marmara Denizi’nin batısı olan ikinci sarsıntının yaşandığını belirten Mazlum, 22 Mayıs zelzelesinde oluşan hasarların ikinci sarsıntıda daha da arttığını lisana getirdi.
Mazlum, 22 Mayıs 1766 sarsıntısıyla ilgili 6 gün sonra İtalyanca bir rapor oluşturulduğunu, raporda hasarlı yapılardan kelam edildiğini aktardı.
‘Galata yanlışsız büyük dalgalar yükseldi’
Raporda, “Ayasofya Mescidi, Valide Han ve Büyük Han dışında zelzeleden etkilenmemiş hiçbir taş yapı kalmadı” denildiği bilgisini paylaşan Mazlum, meyyit sayısının 800-900 bireye ulaştığının iddia edildiğini anlattı.
Raporda, zelzelede Fatih Camii’nin kubbesinin çöktüğünün yazdığını lisana getiren Mazlum, şöyle devam etti:
“Edirnekapı yakınındaki bir cami, bu Mihrimah Sultan Mescidi olmalı, bunun yanı sıra Atik Ali Paşa, Çorlulu Ali Paşa mescitleri hasar görmüştür. Pek çok kule yeniden yıkılmıştır. Vezir Hanı’nın ve Şekerci Hanı’nın da bulunduğu çarşı ve bedestenler yıkılmıştır. Yedikule’nin bir kulesinin ve kent surlarının büyük bir kısmının, eski sarayın, Topkapı Sarayı’nın yıkıldığı, hasarlı yapılar ortasında olduğu belirtilmektedir.”
Mazlum, sarsıntılar sürerken Galata’ya hakikat büyük dalgalar yükseldiğinin ve bu dalgaların daha sonra kent üzerine süratle düşerek kıyılarda su baskınlarına neden olduğunun raporda belirtildiğini söyledi.
