Bana sorarsanız makûs başlamıştı aslında. Partisi içinde bile alay konusu olacak kadar “Demir Lady” Margaret Thatcher taklitçisiydi. Hem de ses tonu değiştirecek, onunkine benzeri kıyafetler giyecek kadar. Ancak tabir yerindeyse pek yutan olmadı bunu. Rishi Sunak karşısında, “beyaz İngilizliğin” gereği olarak seçilmesine aldanmayın. Bu benzerlikten pek hoşlanılmış değildi partide de. Thatcher’in sanıldığı kadar uygun olmayan şöhreti de tesirli oldu bunda olağan. Muhafazakar Parti’nin, hem de gücünün doruğundayken, “güç zehirlenmesi” yaşadığı gerekçesiyle Thatcher’i, – tavırları gitgide diktatörce olmaya başlamıştı hakikaten de- koltuğundan çekip aldığını unutmuş aşikâr ki Liz Truss.
“Savaşçıyım” da onun değil
Dışişleri Bakanlığı’nın uygun olduğunu söylerler ancak hanımefendinin sahiden kendisine ilişkin bir telaffuzunun olmaması, Dışişleri Bakanlığı’ndaki muvaffakiyetini da gölgeledi, doğrusu. İstifa etmesine yönelik baskılara cevap verirken kullandığı “ben bir savaşçıyım” tabiri bile kendisine ilişkin değil. Herkesin kurabileceği bir cümle bu lakin, İngiliz siyasetinde kült bir söze dönüşmesi Peter Mandelson sayesindedir. 2000’li yıllarda Tony Blair kabinesinden kovulduktan bir mühlet sonra yine vazifesine döndüğünde “ben bir savaşçıyım” diyerek böbürlenmişti Mandelson. Patenti ona aittir. Truss’ın kopya “Savaşçılığı” da işe yaramadı yani.
İngiliz siyasetinden az da olsa haberdar olanlar, Maliye Bakanı’nın “ikinci Başbakan” sayıldığını da bilirler. Başbakan elbette son kelamı söyler ancak Maliye Bakanı’na hükümet bütçesini kabul ettiremezse örneğin, işi kolay değildir. Bugüne kadar olmayanı başararak Truss, Maliye Bakanı ile de aykırı düşüp kendi ipini çekmiş oldu. Gaye şöyle ya da bu türlü tarihe geçmekse, bunu başardığı söylenebilir. Yalnızca 44 günle, İngiltere’nin “modern çağda” en kısa devir misyon yapan Başbakanı olarak geçti tarihe.
Tarihte birinci değil
Modern çağda ancak. Tüm İngiltere tarihinde en kısa mühlet misyon yapan Başbakan 1700’lü yıllarda, 25 gün müddetle James Waldegrave’dir. Tıpkı devirlerde, iki periyot misyon yapıp da bunlardan birinde tekrar 25 gün Başbakan kalabilen Sir Robert Peel’i de unutmayalım olağan.
Darbeyi içeriden aldı
Truss’ın istifasına yol açan gelişmelerden biri, siyasette ayak oyunlarının her toplumda olabildiğini göstermesi açısından düzgün bir örnektir. Truss’ı sempatik bulmazdım lakin “darbeyi” içeriden aldığını da kabul ederim. Kıymetli bir bakanlık olan İçişleri Bakanlığı’na atadığı Suella Braverman’ın resmi bir yazışmayı kendi mail hesabından bir öbür milletvekiline atması, akabinde “hata ettim, kusur yapan herkes istifa etmeli” diyerek “erdemlilik gösterisiyle” vazifesinden ayrılması Truss’a da istifadan diğer yol bırakmadı. Braverman’ın “hata yapan herkes”ten kastı Truss’dı zira.
Truss’ın, yalnızca altı hafta misyon yapabilen birinci Maliye Bakanı Kwasi Kwarteng‘in hazırladığı bütçesi 45 kuruşluk (Penny) vergi oranının kaldırılmasını, 2023’ten itibaren gelir vergisinin bir kuruş düşürülmesini, damga vergisinde kesinti yapılmasını, milletlerarası ziyaretçiler için KDV’siz alışverişi öngören vergi indirimlerini içeriyordu. Ortaya çıkacak kesintiler de borçlanma yoluyla finanse edilecekti. Elbette Truss’ın, sonradan kabul etmediği, birinci basamakta onayladığı bütçeydi bu.
IMF de Biden da
Hiç beklenmeyen oldu, bütçenin açıklanması sterlinin dolar karşısında 80’li yıllardan bu yana görülmemiş düzeylere düşmesine yol açtı. Akabinde Memleketler arası Para Fonu (IMF) ile niçin üzerine görev ise, ABD Lideri Joe Biden tarafından da eleştirildi bütçe.
Truss’ın “savaşçılığını” zedeleyen de işte bu bütçeyi savunamayıp “hatalı” bulduğunu kabul etmesi oldu. Lakin vergi indirimi planının ardında olduğunu söylemeye de devam etti. Haliyle Maliye Bakanı Kwarteng de durumu kabullenmek zorunda kaldı lakin istifadan diğer dermanı de yoktu. Yerine atanan Maliye Bakanı Jeremy Hunt’ın birinci işi de piyasada istikrar yaratacağını umarak gelir vergisi indirimleri, 45 kuruş oranının kaldırılması, kurumlar vergisinin dondurulması da dahil olmak üzere birçok kararı geri çekmek oldu. Truss’ı Başbakan olarak bitiren budur.
Bakın, bunlar, iktisatta, siyasette istikrarı temel ideoloji olarak benimsemiş ülkelerde kabul edilebilecek zigzaglar değil. Muhafazakar Parti’nin seçmeni bile çabucak yapılan kamuoyu anketlerinde Truss’a güvenmediklerini belirten karşılıklar verdi. Sistem kendini bu türlü koruyor.
Olan Truss’a oldu. Birinci kez “kendiymiş” üzere davrandı, koltuğundan ettiler.
Hiç mi aklına “dış güçler” falan gelmez bir Başbakan’ın.
Hazır IMF’de bulaşmışken işe.
Acemi işte. Ne denir ki?
