‘Eşitiz’ yazılır peki öyle mi okunur?

Tam 12 yıldır adalet bahisli sinemalarla seyirciyle buluşuyor Milletlerarası Cürüm ve Ceza Sinema Şenliği. Gençler, sinema severler ve adalet hususuyla ilgili olanların büyük ilgi gösterdiği şenliğin bu yılki teması ‘eşitiz’. İran’da bayanların özgürlük gayretleri, LGBTİ+ bireylerin siyasetin lisanına alet edilmesi… Her gün bir bayanın cinayete kurban gitmesi… Hakikaten ‘eşit miyiz’? Şenlik Lideri Prof. Dr. Adem Sözüer ile konuştuk.

12 yıldır Şenlik ‘Herkes İçin Adalet’ mottosuyla yapılıyor. Bu vurguyu neden yapma muhtaçlığı hissettiniz… Esasen adalet herkes için değil midir?

Herkes için adalet, tüm dünya ve her varlık için olması gerekeni söz eden üniversal prensip. Lakin biliyoruz ki ülkemiz dahil dünyanın her ülkesinde adaletsizler var. Kimi rengi, kimi inancı, kimi ırkı, kimi cinsiyeti nedeniyle adaletsizliklere maruz kalıyor.. Dünyada herkese yetecek kadar yiyecek var. Şayet adil dağıtılsa, açlıktan halâ milyonlarca insan ölür müydü? Global milyarder sayısı artarken, dünya servetlerinin birçok bir avuç beşere ilişkin olur, en büyük çoğunluğu oluşturan en alttakilere ise yüzde 2-3 oranında servet kalır mıydı? Günümüzde hâlâ bayanlar müzik dinledi diye kırbaçlanır, beşerler inançları nedeniyle toplama kamplarına gönderilir, savaşlar ve yoksulluk nedeniyle milyonlarca insan yerinden yurdundan edilip mülteci olur muydu? Bu türlü pek çok örnek verilebilir… İşte bu nedenle 12 yıl evvel herkes için adalet diye yola çıktık ve daima hatırlatıyoruz; adalet bir kutup yıldızı üzeredir, ulaşamazsınız lakin o yol gösterici bir ülküdür, daima onun ışığında gitmeliyiz…

Festivalde her yıl adalet bahisli sinemalar gösterilirken ayrıyeten akademik program için bir tema oluyor. Bu yıl bahis ‘EŞİTİZ’ başlığı altında kadın-erkek eşitliği. Eşitiz fakat eşit hissetmiyoruz. Nasıl eşit hissedebiliriz?

Eşitiz diyemiyoruz. Zira her yere eşitiz diye yazıyoruz, fakat onlar kâğıt üstünde kaldığı için diyemiyoruz. Anayasalarda bayanlarla ilgili müspet ayrımcılık yazıyoruz, lakin siyaset, bürokrasi, iktisadın takımlarına baktığımızda yalnızca erkekleri gördüğümüz için eşitiz diyemiyoruz. İstanbul Mukavelesi üzere bir insan hakları mukavelesinin yapılmasına katılıp, kontrata hak ve yükümlülükler yazıyoruz, lakin bir gece apansız anayasaya alışılmamış bir yürütme süreciyle mukaveleden çıkınca eşitiz diyemiyoruz… Bayan cinayetleri ve bayana yönelik öteki şiddet hataları için kanunlara ağır cezalar yazıyoruz lakin her gün işlenmesine karşın bayan cinayetleri ve şiddet cürümlerini işleyenleri daima aflarla özgür bıraktığımız için eşitiz diyemiyoruz.

Etkinliğinizin bayan çabasına nasıl bir katkı vermesini umuyorsunuz?

Kadın haklarındaki geri adımların aslında insan haklarının tümünde geri adım olduğunun şuurunda olan bayan hareketleri dünyanın dört bir yanında canları değerine hak uğraşı vermektedir. Şenliğimizde bu kozmik hak, adalet ve eşitlik uğraşına sinema ve akademi dünyasından sanat ve bilimle ‘Eşitiz!’ diyerek dayanak olmak istiyoruz. Umudumuz eşitliğin somut adımlarla ömrün her alanında ve herkes için uygulanıyor olması.

İran’da Mahsa Amini’nin vefatıyla başlayan protestolar bize bayanın insan hakları uğraşı ismine ne söylüyor?

Özellikle otokratik rejimlerde birinci maksadın eşitlik ve bayan hakları olduğunu söylüyor. Mevzu yalnızca bayanlara kılık kıyafet dayatmalarına karşı bir başkaldırış değil; yalnızca çabucak her tıp hak kullanımının kocanın müsaadesine tabi kılınması, bayanların hakimlik üzere meslekleri yapamaması da değil..

Ne pekala?

Kadınların da kendi benimsediği kıymetlere nazaran kendini geliştirme hakkı olan bir birey değil, sahip olunan bir nesne pozisyonuna indirgenmesine karşı bir özgürlük itirazı söylenmektedir. Bu türlü bir özgürlük talebi ise elbette yalnızca bayanlar değil tüm toplum için bir hak ve özgürlük gayretidir.

Türkiye’de bir müddettir İstanbul Sözleşmesi’yle şiddetlenen LGBTİ+’lar tartışması var. Bu hususun siyasetin propaganda gereci haline getirilmesi nasıl riskler taşıyor?
Anayasa, kanunlarımız ve etik kıymetler, insanları inancı, etnik kökeni, cinsiyeti yahut cinsel yönelimi nedeniyle aşağılamayı, ayrımcılık yapmayı, kınamayı yasaklamaktadır. Bilhassa, yetkili makamların cinsel tercihlerinden ötürü insanlara nefret telaffuzunda bulunmaları yahut bu telaffuzları desteklemeleri kamusal vazifenin gerekleriyle uyuşmaz. Devletin yükümlülüğü bu telaffuzları önlemek, hukuken gerekli yaptırımları uygulamaktır. Bu düşmanlaştırıcı, damgalayıcı kelam ve davranışlarla, insan onuru pahası zedelenmektedir. Bu telaffuzları desteklemek, göz yummak, yalnızca farklı cinsel yönelimde olanların değil toplumdaki her bireyin varoluş haklarını tehlikeye koymaktadır.