Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), Covid-19’un global sıhhat sistemine yıkıcı tesirinden ders alınması ve bundan sonraki salgınlara karşı daha güçlü uğraş verilmesi için teşebbüslere öncülük ederken üye ülkelere sıhhat sistemlerini güçlendirmeleri tavsiyesini yineledi. 9 Eylül’de DSÖ’nün öncülüğünde kurulan Salgın Tedbire, Hazırlık ve Uğraş için Finansal Aracı Fonu, bu teşebbüslerden en kıymetlileri ortasında.
Bağışların geçen ay toplanmaya başladığı Salgın Fonu, uzun planda düşük ve orta gelirli ülkelerin salgınla uğraş kapasitesini geliştirme ve sıhhat sistemlerini daha kapsamlı hale getirmeyi hedefliyor. Fon sayesinde DSÖ üyesi ülkelerin salgınlarla uğraşta işbirliğini artırması ve muhtaçlık sahibi ülkelere sürdürülebilir yardım yapılması amaçlanıyor.
Aşı üretim ve mRNA teknoloji paylaşım merkezleri
DSÖ, birebir vakitte Covid-19 ve gibisi salgınlara karşı global ölçekte aşılara erişimi hızlandırmak için harekete geçti. Covid-19 Aşıları Global Erişim Programı (COVAX) ve Covid-19 ile Gayret Araçlarına Erişimi Hızlandırma (ACT-A) teşebbüslerinin, muhtaçlık sahibi ülkelere aşı, test ve hijyen gereçleri tedarikinde beklentileri karşılamaması üzerine DSÖ, aşı üretiminin global dağılımını değiştirme ve teknoloji paylaşımını artırmayı hedefledi.
Bu kapsamda DSÖ Genel Yöneticisi Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Afrika ülkelerinden Gana, Nijerya ve Fas’ta aşı üretim tesisleri kurulacağını duyurdu. DSÖ, birebir vakitte düşük gelirli ülkelerin Covid-19 ve başka virüslere karşı mRNA teknolojisiyle üretilen aşılara erişebilmesi için Güney Afrika’da mRNA Teknoloji Transfer Merkezi kurdu.
Ghebreyesus, orta ve düşük gelirli ülkelerde de Covid-19 başta olmak üzere salgınlara karşı aşıların üretilebilmesi maksadıyla aşı firmalarına patent hakkından feragat etmeleri davetinde bulunuyor.
Patojenleri belirlemek için AR-GE çalışmaları
DSÖ, gelecekte salgınlara neden olabilecek öncelikli patojenlerin listesini belirlemek üzere bilimsel süreç başlatacak. Buna nazaran, öncelikli patojenlerin listesinin güncellenmesi sürecinin, bilhassa aşılar, testler ve tedavilerde global yatırım ve AR-GE çalışmalarına rehberlik etmesi hedefleniyor. Çalışmalara ait birinci toplantı 18 Kasım’da gerçekleştirilirken DSÖ, 25’ten fazla virüs ailesi, bakteri ve “Hastalık X” hakkındaki bulguları ele almak hedefiyle 300’den fazla bilim insanını bir ortaya getirecek.
Uzmanlar, daha fazla araştırma ve yatırım gerektiren öncelikli patojenlerin listesi üzerine tavsiyede bulunacak. DSÖ uzmanları, karşı tedbirlerin araştırılması ve geliştirilmesi emeliyle öncelikli patojenleri ve virüs ailelerini hedeflemenin, süratli ve tesirli bir salgınla gayret için kıymetli olduğuna işaret etti.
Revize edilen öncelikli patojenlerin listesinin 2023’ün birinci çeyreğinde yayımlanması öngörülüyor.
Güncel listede Covid-19, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Ebola virüsü, Marburg virüsü hastalığı, Lassa ateşi, Orta Doğu Teneffüs Sendromu (MERS), Şiddetli Akut Teneffüs Sendromu (SARS), Rift Vadisi ateşi, Zika virüsü ve Hastalık X yer alıyor.
İlk memleketler arası salgınla çaba anlaşması
DSÖ’nün gelecekteki salgınlara karşı global hazırlığı artırma istikametindeki en büyük projesi ise salgınlarla ortak gayret için milletlerarası mutabakat hazırlamak.
Bu bahis birinci sefer Aralık 2021’deki DSÖ Genel Konseyi toplantısında gündeme geldi.
Genel Konseyde Covid-19’dan sonra gelecekteki global salgınlara karşı dünyayı daha yeterli koruyabilmek emeliyle tüm üye ülkeleri yasal olarak bağlayan memleketler arası muahede hazırlanması istikametinde karar alındı. Hususa ait en son 8 Aralık’ta örgütün Cenevre merkezinde gerçekleşen Hükümetler Ortası Müzakere Ünitesi (INB) 3. toplantısında milletlerarası salgınla çaba muahedesinin taslağı masaya yatırıldı.
Toplantıya katılan üye ülkelerin çoğunluğu, mutabakat taslağının hazırlanma sürecinin başlamasında mutabık kaldı. 27 Şubat 2023’te yapılacak INB’nin 4. toplantısında muahede taslağındaki hususlar müzakere edilecek. Bu alanda birinci ve tek olacak mutabakat fikrine ABD ve Çin üzere ülkelerin sıcak bakmamasına karşın birçok ülke, memleketler arası salgınla çaba mutabakatının ihtilal niteliğinde olacağı görüşünü paylaşıyor.
