Çin’in tanınan toplumsal medya platformu Weibo’da geçtiğimiz hafta yüzlerce kullanıcı “itiraf mektupları” yazdı. Bir kullanıcı, “Son pandemi önlemlerinin yarattığı büyük baskı nedeniyle fecî bir ruh hali içindeydim. Kontrolümü kaybettim ve altı kişinin bulunduğu bir küme sohbetinde hassas sözler gönderdim. Kusurumu derinden fark ettim. Umarım Tencent bana pak bir sayfa açmak için için bir baht verir. Partiyi ve ülkeyi hayal kırıklığına uğratmayacağım” diye yazdı. İleti, “Tencent Müşteri Hizmetleri”ne özel bir hashtag ile paylaşıldı.
Şi’yi protesto: Tecride hayır, özgürlüğe evet
Her şey 13 Ekim günü öğlenden sonra, 20. Komünist Parti Kongresi’nden iki gün evvel, bir protestocunun başkentteki bir üst geçide, pandemi tedbirlerinin kaldırılması ve demokratik ıslahatların yapılması davetinde bulunan pankartlar asmasıyla başladı. Sözkonusu pankartlarda, “Covid testine hayır, besine evet! Tecride hayır, özgürlüğe evet!” ve “Greve gidin, diktatör ve vatan haini Şi Cinping’i vazifeden alın” sözleri yazılıydı.
Parti kongresi öncesinde Çin Devlet Lideri’nin isminin zikredildiği bu protesto, Weibo’da, aktifliğe ait tartışmaların sıkı bir biçimde sansürlenmesine neden oldu. Sözkonusu uygulamada “Beijing”, “köprü” ve “cesur” üzere sözlerin aratılmasına kısıtlama getirildi. Apple Music’in Çin ayağında, protesotunun gerçekleştiği yere atıfta bulunduğu için “Sitong Bridge” isimli bir müzik kaldırıldı.
Uygulanan bu sansürler, çoğunluğu Çin’de yaşayan 1,2 milyardan fazla küresel kullanıcısı olan iletileşme uygulaması WeChat’e kadar uzandı. Kullanıcılar çok geçmeden, kendi özel küme sohbetlerinde bile olsa, olayın fotoğrafını paylaşmanın, hesaplarının kalıcı olarak yasaklanmasına neden olabileceğini fark etti.
Hayatları bu uygulamayla iç içe
Beijing’de ikamet eden ve yalnızca soyadının açıklanmasını isteyen Chen, perşembe günü Beijing saatiyle 13.11’de bir küme sohbetine protestonun fotoğrafını gönderdiğini ve hesabının 17.35’te kalıcı olarak yasaklandığını söyledi. Chen, WeChat’ten gelen banlanma bildiriminde kararın, “ilgili İnternet siyasetlerinin yanı sıra yasa ve yönetmeliklere göre” alındığının yazıldığını tabir etti.
Chen daha sonra küme sohbetindeki öbür bir kişinin de olaydan fotoğraf göndermeye çalıştığını ve onun hesabının da yasaklandığını öğrendi. “Bunun bir askıya almaya neden olacağını biliyorduk fakat kalıcı olmasını beklemiyorduk” diyen Chen, bunun yalnızca birkaç gün süreceğini düşündüğünü aktardı.
WeChat’ten men edilmek, kıymetli bir sorun teşkil ediyor. Çünkü Çin’deki beşerler banka, market ödemeleri, sıhhat QR kodlarından çevrimiçi aboneliklere kadar birçok dijital hizmeti bu uygulamalara bağlı olarak kullanıyor. Dijital irtibatlarını yeni bir hesapla tekrardan oluşturmaları haftalar olmasa bile günler alıyor.
WeChat’te gerçek vakitli sansür
Çin’de hükümet, toplumsal medya platformlarını, kullanıcı tarafından oluşturulan içeriği yakından izlemekle sorumlu tutuyor. Çin Siber Uzay Yönetimi’nin 2017 tarihli bir yönetmeliği, çevrimiçi küme sohbetlerini gaye alıyor ve hem platformların hem de kullanıcıların “yasalar ve ilgili yönetmelikler tarafından yasaklanan içeriği yaymasını” engelliyor. 2021 yılında, tanınan toplumsal medya platformları Douban ve Weibo, platformlarında “yasadışı” içeriğin görüntülenmesine müsaade verdikleri için milyonlarca yuan para cezasına çarptırıldı.
WeChat’in karar ve şartlarında, hangi içeriklerin yasaklandığına dair uzun bir kısım bulunsa da, bunlar yalnızca dolandırıcılık, spam, söylenti, kumar yahut pornografi içeren örnekleri gösterirken spesifiklik taşıyor.
2019 yılında Toronto merkezli araştırma kümesi Citizen Lab, WeChat’in metin tanıma, görsel tanıma ve çift belgeleri tespit etme araçlarının bir karışımı yoluyla sohbet imgelerine gerçek vakitli otomatik sansür uyguladığını tespit etti. Araştırmanın sonucu, sistem bir manzarayı kısıtlanması gereken bir içerik olarak tanımladığında, başka tüm kullanıcıların bu içeriği göndermesinden yasaklayabildiğini gösterdi. Bu durum bazen kullanıcıları, paylaşmak istediklerini maskelemek için söz oyunları, çarpıtılmış manzaralar ya da anlaşılması güç lisanlar kullanarak yaratıcı olmaya itiyor.
Yeni sansür yasası
Türkiye’de son yıllarda adaletin toplumsal medyada aranmaya başladığı, siyasetin yaygın bir formda tartışıldığı toplumsal medya platformları için Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan “dezenformasyon” ismi altında “sansür yasası”nı gündeme getirmiş, TBMM de yaz tatilinden geri döndükten sonra birinci olarak bu maddeyi değerlendirmeye almıştı.
Mecliste her gün hususlar ele alındı, her gün unsurlar kabul edildi. Sansür Maddesi’nin en çok tartışılan 29. unsurunda “kamu barışını bozmaya elverişli halde alenen yayan kimsenin, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılacağı” yer alıyor. Lakin bu sözler “kesin çizgilerle belirtilmediği” ve “paylaşılan ya da yazılan şeylerin hangilerinin mahpus cezasına neden olabileceği anlaşılmadığı” için eleştirildi ve seçim öncesine denk gelmesi nedeniyle de reaksiyon topladı.
Sözkonusu unsurun tartışmalı tarafı, Çin’deki toplumsal medya kullanımı kurallarına yakından benzerlik gösteriyor. Çünkü Çin’de de karar ve şartlarda yalnızca muhakkak hususlar spesifik olarak belirtilirken, bunun dışında kalan siyasi içerikler iktidarın takdirine bırakılıyor. İktidarın “kamu huzurunu bozduğunu” düşündüğü içerikler, sansüre tabi tutuluyor.
Resmi Gazete’de yayımlanan Sansür Yasası bugün prestijiyle yürürlüğe girdi.
