En fazla 1800’lü yılların başına kadar bilgi veren E Devlet soyağacı sorgulama hizmeti, akıllara daha fazlasının elde edilip edilemeyeceği konusunu getirmişti.
Bir çok vatandaş daha eskileri merak ediyor. Sorgulama yapmak istiyor. Şimdilik E-Devlet sistemine bu bilgiler eklenmedi. Yakın bir vakitte eklenecek mi bilinmiyor.
Ancak öbür sistemlerle de soyağacınızı öğrenmeniz mümkün! Yapmanız gerekenler aslında çok fakat çok kolay.
İşte, E Devlet dışında daha klâsik yollarla soyunun derinliklerine inmek isteyenlerin işine yarayacak bilgiler!
E-devlet üzerinden alt-üst soy sorgulama sistemine vatandaşlar akın etti… Pekala, daha eski tarihlere nasıl gidilir. Tarihçi Erhan Afyoncu, Sabah’taki köşesinde ‘soyunu bilmek isteyenlere rehber’ başlığıyla bu bahisle ilgili bilgi verdi.
Afyoncu, “Soyunu araştırmak isteyen kişi birinci evvel nüfus ve vatandaşlık hizmetleri genel müdürlüğünün alt-üst soy sorgulama sistemine müracaat ederek dedeleriyle ilgili birinci bilgilere ulaşabilir. Birtakım nüfus müdürlüklerindeki kayıtlar 1800’lere kadar inmektedir. Lakin bu her nüfus müdürlüğü için geçerli değildir. Bu yüzden benim soyum eskilere gitmiyor diye vesveseye kapılmamak gerekir.Aile büyüklerinden ailenin geçmişiyle ilgili bilgilerin toplanması da büyük ehemmiyet arzetmektedir. Zira ailenin geçmişini bilenler azalmaktadır ve bu bilgiler kayıt altına da alınmamıştır.
Aileden gerekli malumat öğrenildikten ve alt-üst soy sorgulamadan bilgiler alındıktan sonra arşivlere müracaat ederek daha gerilere gidilebilir. Fakat bu profesyonel bir araştırma gerekir. Eski yazı ve arşivlerin sistemini bilmeyenler bu araştırmayı yapamaz” diyor.
NÜFUS DEFTERLERİ
Afyoncu şöyle devam ediyor: Soy tarihi araştırmaları için birinci olarak nüfus defterlerine bakmak gerekir. II. Mahmud’un buyruğuyla 1831’de tutulmaya başlayan nüfus defterlerinin birinci sayımları Osmanlı Arşivi’ndedir. 1880’den sonraki defterler ve ortada tutulan vukuat kayıtları ise Nüfus Genel Müdürlüğü Arşivi’ndedir. Bu defterleri destekleyecek başka kayıtlar ise Osmanlı Arşivi’nde bulunan ve 19. yüzyılın ortalarına ilişkin olan Temettuat defterleridir.
Ailemizin 1800’lerde yaşadığı yer muhakkak ise nüfus defterlerinden hareket etmeliyiz. Son yıllarda Osmanlı periyodunda yapılmış nüfus sayımları bilhassa belediyelerin ve valiliklerin takviyeleriyle yayınlanmaya başlandı. Afyonkarahisar, Aksaray, Amasya, Balıkesir, Bayburt, Bursa, Çorum, Düzce, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Mardin, Rize, Samsun, Trabzon, Van, Görele, Tirebolu, Yusufeli, Ünye, Harşit, Şebinkarahisar, Yakacık-Akşehir-i Abad-Suşehri, Giresun, Besni, Gölköy, Payas, Siverek, Pazar, Ardeşen, Sürmene, Zara, Keşap, Körfez, Kavak, Pötürge, Arhavi- Hopa, İspir, Sincanlı, Çamardı, Maçka, Talas, Beyşehir, Yalvaç, Of, Çardak, Çıldır, Bayat, Bozdoğan- Nazilli, Köyceğiz, Bucak-Kızılkaya, Türkeli, Beykoz, Kartal ve Safranbolu’nun nüfus sayımları yayınlandı yahut tez olarak hazırlandı.
Birçok vilayet ve ilçenin nüfus defterleri de hazırlanıyor.
TAHRİR DEFTERLERİ
Nüfus defterlerinde bilgi bulunduktan sonra geriye yanlışsız kayıt takip etmek ailenin bariz bir vasfı yoksa epeyce zordur. 17. ve 18. yüzyıllar için şahıs vergisini ihtiva eden Avarız defterlerinin incelenmesi gerekir.
15-17. yüzyıllar için ise tahrir defterlerine bakmak gerekir. Tahrir defterleri bir bölgede yaşayan hane reisi erkeklerinden, bekâr erkeklere, dul bayanlardan, vergiden muaf olanlar ile yaşlı olup vergi veremeyecek durumda olanlara kadar o bölgede yaşayanları tek tek verir.
Müslüman ve Müslüman olmayanlar farklı ayrı kaydedilmiştir. Birtakım bölgelerde etnik köken de verilmiştir.
Bir bölgede yaylak kışlak hayatı yaşayan Türkmen (Yörük) aşiretleri de tek tek defterlere kaydedilmiştir.
Tahrir defterleri İstanbul’da Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde ve Ankara’da Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunmaktadır.
Ancak bu defterlerde aile lakapları yazılmadığı, şahıslar yalnızca baba isimleriyle kaydedildiği için ilişkiyi kurmak hayli zordur.
Göçmen ailelerin soyu nasıl araştırılır?
Osmanlı’nın küçülmesiyle birlikte Balkanlar’dan Kafkaslar’dan, Kırım’dan, Arap ülkelerinden, Adalar’dan birçok kişi Türkiye’ye göçetti. Bilhassa, 1878, 1912 ve 1923’ten sonra çok ağır göçler oldu.
Bu yüzden nüfus genel müdürlüğünün arşivinde bulunan kayıtlar muhacirlerin geldiği yere kaydolmasıyla başlamaktadır. Bu kayıtlarda gelen kişinin doğduğu yer olduğu için muhacir kökenli olanlarımız dedelerinin nereden geldiğini öğrenebilmektedir.
Bu bahiste birinci olarak Bilal Şimşir, Nedim İpek, Ahmet Halaçoğlu, Muammer Demirel, Faruk Kocacık, Ferhat Berber, Abdullah Saydam, Süleyman Erkan, Hayati Bice, Mehmet Demirtaş, Derya Serin Paşaoğlu, Hakan Kırımlı, Sedat Kanat ve Tufan Gündüz üzere araştırmacıların yapıtlarını incelemek gerekir. Daha sonra Osmanlı ve cumhuriyet arşivlerindeki kayıtlarla irtibat kurulabilirse daha geriye gidebilir. Örneğin mübadele ile gelenler Cumhuriyet Arşivi’ndeki tasfiye talepnamelerine bakarlarsa ailelerinin Yunanistan’dan hangi köyden geldiğini öğrenebilirler. Köyü öğrendikten sonra da Osmanlı arşivindeki nüfus defterlerinden ailenin 1830’lardaki durumunu tespit edebilirler.
Kaynak: Hürriyet – Sabah
