Bu tahminen de uzun vakittir biriken öfkenin patlamasıdır. Dünya basınının “benzeri görülmemiş protestolar” olarak nitelemesi abartılı olabilir lakin Çin’de nitekim de evvelkilerden farklı gelişmeler oluyor. İdarenin sıfır Covid siyasetine reaksiyon üzere görülen bu protestoların daha farklı nedenleri var doğal.
Covid tedbirleri tetikledi
Uygulanan sert virüs siyaseti, büyük bir kısmı önemli bir hayal kırıklığına uğrattı bu kesin. Uzun vadeli karantinalar, toplu test kampanyaları bıkkınlık vermiş durumda. Çin’de sanılanın tersine sivil protestolar daima olur. Çiftçilerin, personellerin protestolarından da haberdarız örneğin. Lakin son protestolar neredeyse ülkenin dört bir yanında görülür durumda. Farklı topluluklardan, karışık demografilerden iştirak kelam konusu bu sefer. Genel kitlesel muhalefet birinci kere bu boyutta çıkıyor karşımıza.
Son protestolar tecrite karşı kentlerde gerçekleşti. Pazar gecesi Şanghay’da polisle çatışan kümeler görüldü. Urumçi, Hotan, Nanjing, Pekin, Wuhan, Chengdu, Guangzhou, Lanzhou bu kentler ortasında. Birçok üniversite yerleşkesi de bu çeşit protestolara sahne oldu. Kimi kaynaklar 10’dan fazla vilayette 70’ten fazla yüksek tahsil merkezinde bu cins şovların gerçekleştiğini duyurdu.
Neredeyse tüm ülkelerde pandemi sonrası hayat olağana dönerken Çin’de hadiselerin tekrar artış göstermesi, bunun sonucu olarak kamusal alanda kimi kısıtlamaların getirilmesi içten içe var olan öfkeyi patlatmış oldu. Bir de bunun üstüne Sincian eyaletinin başşehri Urumçi’de aslında var olan Covid tedbirlerine karşı protestolar, yüksek katlı bir konutta çıkan yangında 10 kişinin hayatını kaybetmesiyle daha da yayıldı. Protestocular yangından kurtarma çalışmalarının engellendiğini söyleyerek sokağa döküldü. Urumçi’dekilere takviye protestoları da öbür kentlere süratle yayıldı alışılmış.
Asıl etkileyici haber Zhengzhou’daki “dünyanın en büyük İphone üretim fabrikası” olan Foxconn’dan geldi. Burada çalışan binlerce personel, Covid tedbirlerine reaksiyon olarak iş bıraktı.
Öncesi de var
Öncesinde yaşanan kimi küçük protestoları anımsayalım. 13 Ekim’de Batı medyasının “Pankart Adam” ismini taktığı inşaat emekçisi kılığına bürünmüş bir protestocu, Sitong Köprüsü’ne iki pankart asmıştı. Aksiyonu sırasında “greve gidin”, “diktatör, ulusal hain Şi Cinping’i vazifeden alın”, “yemek istiyoruz” “özgürlük ve oy kullanmak istiyoruz” sloganları atan protestocu gözaltına alınmıştı. Harekete büyük dayanak verildiğine ait haberler de Çn kaynaklı medya heaplarından duyuruldu.
Covid tedbirlerine karşı üzere görünen ya da o emelle başlayan protestoların giderek Şi ile Çin Komünist Partisi’ne yönelik bir içerik kazandığı ortada. Bu mevzuda yüzlerce görüntü yayınlanıyor hala. Toplumsal medya paylaşımlarında ayrıyeten Tsinghua Üniversitesi’ne Şi Cinping’i “S…n aptalı” olarak nitelendiren bir pankart asıldığına dair haberler de yayıldı.
Olan bitene Çin hükümetinin reaksiyonu öncelikle haberlerin yayılmasını önlemek hedefiyle yayın yasakları getirmek oldu. Çin medya sitelerine girenler değişik haberlerle karşılaşıyor. Polisin süratle devreye sokulduğu da görüldü. Çok sayıda gözaltı ile tutuklanmadan kelam ediliyor.
Şi’ye babasından hatırlatma
İlginç imajlar de var bu ortada. Pankartların içeriğinden dolayı tutuklamaların çoğalması üzerine birtakım göstericilerin hiç bir şey yazılmamış beyaz bez pankartlar taşıdıklarının görüldüğü görüntü kayıtları dolaşıyor toplumsal medya sitelerinde. Daha da çarpıcı olanı protestocuların tutuklanmaktan korunmak için Şi Cinping’in babasının “konuşma hakkını” savunan eski bir konuşmasını sirkülasyona sokmaları oldu. Şi’nin babası Kültür İhtilali sırasında amaç alınmıştı.
Devasa bir ülke alışılmış Çin. Büyüklüğünden kaynaklanan sıkıntıları var elbette. Devrim’in toplumu önemli manada değiştirdiği, geliştirdiği de bir gerçek. Sosyalizm ismine yapılan atakların getirdiği kazanımları reddetmek haksızlık olur. Mao için “1 milyar Çinliyi pirinçle besledi” derler. İhtilal öncesi yoksullukla boğuşan topluma refah getirdiğine yönelik bir övgüdür bu, doğrudur da.
ABD ile müttefiklerinin amacı durumundaki bu devasa ülke, iş gücü potansiyeliyle, dış siyasetteki barışçı tavrıyla içinde bulunduğumuz yüzyılın başkan ülkesi olma yolunda süratle ilerlerken, “demokrasi isteklerine” kulağını kapatmamalıdır.
Yoksa, kimi eksik, sosyalizmden sapma sayılabilecek uygulamalarına karşın uzun sürmüş bir tecrübe olarak kazandırdıklarının heba olması tehlikesi var.
Şimdilik küçük ancak gitgide büyüyen bir tehlike bu.
