ABD’li oyuncu Angelina Jolie‘nin, Birleşmiş Milletler (BM) Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) Yeterli Niyet Elçiliği misyonundan ayrılacağını duyduğunuzda siz ne hissettiniz bilemem fakat ben sevindim doğrusunu isterseniz. Güzel Niyet Elçiliği denen olguya çok kıymet verdiğimden değil, fakat Jolie’nin göründüğü her bölgeye daha sonra ABD operasyonları düzenlenmesinden dolayı artık bir “işaret fişeği” olarak karşımızda duramayacak oluşuna sevindim. Onun direkt dahli yoktur tahminen ancak nerede uzunluk gösterdiyse orası karıştı daima.
Ha, bu ortada Angelina Birleşmiş Milletler Güzel Niyet Elçisi ya da resmi bir ünlü sözcü değil. Tersine, o tam teşekküllü bir diplomat. 2010 yılında Mülteciler Yüksek Komiserliği onu özel elçisi yapmıştı. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’ni dünyanın dört bir yanındaki öteki diplomatlara, hükümetlere, yetkililere karşı o temsil ediyordu.
Kaye ile başlamıştı
Şu Yeterli Niyet Elçiliği dedikleri aslında toplumda, -özellikle tanınan sanatta- ünlenmiş bireylerin kimi toplumsal çalışmalarda o ünlerinden yararlanmak. Bir periyotların en ünlü ABD’li şovmenlerinden Dane Kaye’in BM Çocuk Fonu (UNICEF) için 1954’de Düzgün Niyet Elçisi seçilmesiyle başlamıştı. Audrey Hepburn de vardı sanırım, bir periyodun dünyaca ünlü çocuk yıldızı Shirley Temple da alışılmış. Angelina Jolie’ye kadar gelindi işte. BM’nin 190’a yakın Uygun Niyet Elçisi var hala. Kofi Annan’ın Genel Sekreterliği sırasında sayı 400’u bulmuştu dendiğini anımsıyorum.
Berbat örnekler
Kaye, Hepburn, Temple üstlendikleri vazifesi layıkıyla yaptılar denir. Sonrası için tıpkı şeyi söylemek sıkıntı. Jolie yeterli bir seçim miydi bilemem lakin berbat denebilecek örnekler var bu durumu üstlenenler ortasında. Budist olduğunu herkesin bildiği Richard Gere’in 1990’larda Güzel Niyet Elçisi olarak atandığında Tibet’ten bihaber oluşu hatırlardadır. Christina Aguilera da yaptığı bir gafla anılır. BM Dünya Besin Programı’nın Açlıkla Uğraş Uygun Niyet Elçisi olarak gittiği Ruanda’dan “savaş ülkesi” diye kelam edince kıyamet kopmuştu. Zira 800 bin kişinin öldüğü bir iç savaş yaşamıştı ülke fakat şu anda Afrika’nın en gelişmiş ülkesi durumunda. BM ismine cinsel yolla bulaşan hastalılar hakkında konuşturulmak üzere görevlendirilen Spice Girls kümesinden Geri Haliwell’den de pek şad kalınmamıştı. Yani bu “elçilerin” çok da mevzu üzerinde eğitilmedikleri ortada.
Jolie çok kalp kırdı
Bir Uygun Niyet Elçisi’ne yakışmayacak yanlışları oldu Angelina Jolie’nin. Emperyalistlerin Yugoslavya’yı parçalamalarının akabinde 1990’larda yaşanan Bosna Savaşı’nda yaptığının affedilir yanı yok. Bosnalı bir küme mağdur bayan Birleşmiş Milletler’e bir mektup yazarak, Jolie’nin “iyi niyet elçisi” statüsünü hak etmediğini öne sürmüştü.
Jolie, Müslüman bir bayan ile Sırp bir erkek ortasında geçen bir aşk kıssasını husus alan, birinci direktörlük denemesi de olan bir sinemasında Bosnalı bir tecavüz kurbanı bayanın Sırp tecavüzcüsüne aşık olduğu sahnelere de yer vermişti. Gerçek hayatta olmayacak şey değil natürel bu, mümkün, ancak en azından kurguda bir bayan tecavüzcüsüne aşık olacak kadar zayıf yansıtılmamalıydı. Jolie tenkitlere, sinemada tecavüz sahnesi yok diye karşılık verdi. Halbuki kimse tecavüz sahnesi var dememişti. Kelam konusu “aşk”a itiraz vardı. Yeterli Niyet Elçisi tavrını sürdürdü, yansılar üzerine Bosna’ya da giremediği için sineması Macaristan’da tamamladı. Halbuki acılar Bosna’da yaşanmıştı.
Niyet güzel lakin sakıncalı
Toplumda tanınmış tanınan sanatkarların bir bildirisi yaymalarında fayda var üzere görülüyor öncelikle. Bu her vakit hakikat değil. Jolie’nin ziyaret ettiği ülkeleri anımsayın yalnızca, oralarda verilen imaj açlıkla, yoksullukla çabanın karmaşıklığını çok kolaylaştırıyor. Yani BM’nin değer verdiği yoksulluk, açlık üzere mevzuları Jolie sayesinde önemsemek hakikaten verilen çabayı kolaymış üzere gösteriyor.
Ayrıca Yeterli Niyet Elçisi yıldızların ünü, yoksulluğun, açlığın, eşitsizliğin gerçek nedenlerinin görülmesini de önlüyor. Hepsinin batılı olması da bilhassa Afrika sözkonusu olduğunda bu kıtanın batının hayırseverliğine muhtaç olduğu algısını uyandırıyor.
Astarı yüzünden pahalı
Dikkat çekmeyen bir diğer tarafı daha var durumun. Elçiler istekli olarak çalışsalar da onlara yapılan harcamalar astronomik ölçülere ulaşabiliyor. Bu nedenle 2006 yılında, BM’nin bağımsız bir dış kontrol organı olan Ortak Kontrol Ünitesi, elçilerin sayısının “rasyonelleştirilmesini”, hizmetlerinin iki yıllık bir mühlet ile sonlandırılmasını önermişti. Âlâ Niyet Elçilerinin seyahatlerini kendilerinin finanse etmesini de doğal.
Angelina Jolie, bu Düzgün Niyet elçilerinin en politik olanıydı. BM’de ABD kıymetlerinin öne çıkarılmasında rolü oldu. Gittiği yerlerin birçoklarına onun ziyaretinden sonra askeri operasyonlar düzenlendi.
Saldırganlardan evvel o giderdi amaca.
Dedim ya İşaret Fişeği’ydi işte.
