İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) kuruluşu İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) yaptığı araştırmaya nazaran, kentte yaşayan her 5 mesken bayandan biri 18 yaşından evvel evlendirildi. Çoğunluğu “kıt kanaat” geçindiğini belirten mesken bayanlarının en çok korku duydukları mevzu ise sıhhat. Araştırmaya katılan bayanların yarısından fazlası, yaşadıkları yere nazaran şimdi İstanbul’un öteki yakasını görmemiş. Bayanlar genelde ailenin muhtaçlıklarını karşılamak için dışarı çıkıyor ve konutun etrafından uzaklaşmıyor.
İPA’dan yapılan açıklamaya nazaran; İstanbul’daki mesken bayanlarının ömür şartları, beklentileri ve gereksinimlerini tespit etmek hedefiyle yapılan araştırmada, kenti çeşitli semtlerinde yaşayan ve farklı sosyoekonomik kümeleri temsil eden mesken bayanlarıyla görüşüldü. 2 bin üzerinde mesken kadınıyla yüz yüze yapılan araştırma kapsamında İstanbul’daki mesken bayanlarının sosyodemografik özellikleri, gündelik ömürleri, beklentileri ve siyasete bakışları dört ana başlık altında ele alındı.
“Refah, Çalışma ve Toplumsal Güvence”, “Bakım, Konut İçi Sorumluluklar ve Gündelik Hayat”, “Toplumsal ve Kamusal Yaşama Katılım” ve “Hayaller, Beklentiler ve Kaygılar” başlıklı temalardan oluşan raporda, bayanların mesken ve kent tecrübeleri, muhtaçlıkları, hayalleri ve siyasetten beklentileri tahlil edildi.
Ev bayanlarının birden fazla ‘kıt kanaat’ geçiniyor
İPA’nın araştırmasına nazaran, rastgele bir işte çalışmayan bayanların yüzde 87’si evli ve yüzde 70’i gereksinimleri için eşlerinden “harçlık” alıyor. Çoğunluğun “kıt kanaat” geçindiğini belirten mesken bayanlarının en çok korku duydukları husus ise sıhhat.
Araştırmaya katılan bayanların yarısından fazlası (yüzde 54), yaşadıkları yere nazaran şimdi İstanbul’un öbür yakasını görmemiş. Bayanlar genelde ailenin muhtaçlıklarını karşılamak için dışarı çıkıyor ve konutun etrafından uzaklaşmıyor.
Her beş bayandan biri 18 yaşından evvel evlendirildi
İstanbul’da konut bayanlarının sırf yüzde 32’si İstanbul doğumlu ve her beş konut bayanından biri 18 yaşından evvel evlendirildi. Genç bayanlarda erken evlilik oranı bariz formda düşerken, eğitim seviyesi artıyor. İstanbul’da araştırmaya katılan ve evli olan mesken bayanlarının yüzde 64’ünün en az 11 yıldır evli olduğu görülüyor. Rapora nazaran, evli bayanlar ekseriyetle çekirdek aile hâlinde yaşadıkları için çocuk bakım yüküyle baş etmede hane içerisinde daha yalnız.
Kadınların yüzde 55’i lakin ‘kıt kanaat’ geçinebiliyor
Kadınlara, “Geçtiğimiz ay geçinebildiniz mi?” sorusu sorulduğunda, bayanların yüzde 55’i ‘kıt kanaat’ geçinebildiğini, yüzde 13’ü “pek geçinemediğini”, 23’üyse en temel kimi ödemeleri bile yapamadığını belirtti.
Evlenen ve doğum yapan bayanlar iş bırakıyor
Çalışma hayatlarıyla ilgili mevzularda, her iki mesken bayanından birinin daha evvel hiç fiyatlı çalışma tecrübesi olmadığı ortaya çıktı. Rapora nazaran mesken bayanlarının yüzde 35’inin fiyatlı çalışma tecrübesi olsa da yüzde 30’u doğumdan sonra, yüzde 27’si ise evlilikten sonra işi bırakmış. Hasılı, evlilik ve annelik neredeyse her üç bayandan birini iş hayatından uzaklaştırarak konut bayanı yapmış.
18-29 yaş ortası bayanlar her gereksinimi için harçlık alıyor
Raporda ayrıyeten genç bayanların ekonomik bağımlılığının 60 yaş üzeri mesken bayanlarına kıyasla besbelli bir formda yüksek olduğu göze çarpıyor. 18-29 yaş ortasındaki konut bayanlarının yüzde 36’sı her türlü muhtaçlığı için harçlık alırken, 60 yaş ve üzeri bayanlarda bu oran yüzde 16’ya düşüyor. Bu noktada, eşi vefat etmiş bayanların yararlanabildiği ‘dul maaşı’, vefat eden eşlerden kalan emekli maaşları ve yaşlılık aylığı üzere nizamlı gelir sayılabilecek toplumsal hakların 60 yaş üstü bayanların ekonomik bağımlılığını görece azalttığı anlaşılıyor.
Kadınların yüzde 73’ünün kendi sigortası yok
Boşanmış bayanlar toplumsal garanti bakımından evli bayanlara ve eşi vefat etmiş bayanlara kıyasla daha kırılgan. Boşanmış bayanlarda sigortalı olmayanların oranı yüzde 22’ken, evli bayanlarda bu oran yüzde 19’a, eşi vefat etmiş bayanlardaysa yüzde 13’e düşüyor. Toplumsal garantiye sahip bayanların yüzde 73’ünün eşi üzerinden, yüzde 11’ininse işinden ötürü sigortalı olması ise hayli çarpıcı bir bulgu. Konut bayanlarının toplumsal teminata erişimi büyük oranda eşlerinin işgücü piyasasındaki statüsüne bağlı. Evli bayanların yüzde 77’si, eşi vefat etmiş bayanların ise yüzde 61’i eşi üzerinden sigortalı. İşinden ötürü sigortalanma yüzde 25 oranla en fazla boşanmış bayanlarda görülüyor. Hasebiyle, emekli konut bayanları içerisindeki toplumsal garantiye ulaşmam bahtı olmuş en kalabalık kümenin boşanmış bayanlar olduğunu söylemek mümkün.
Ev içi sorumlulukların büyük kısmı kadınlarda
Ev bayanlarının bakım yükü ve öteki mesken işleriyle ilgili yapılan araştırmada, mesken bayanları yaşadıkları hanelerde orantısız bir biçimde konut içi sorumluluk üstleniyor. Çocuklara bakma oranı bayanlarda yüzde 71’ken eşlerinin çocuk baktığını söyleyen bayanların oranı yüzde 13’te kalıyor. Sosyoekonomik seviyesi görece düşük hanelerde çocuklara yalnızca bayanların bakma oranı yüzde 90’ken, hane refahı arttıkça bu oranın düştüğü görülüyor.
Çocukların dersleri ile ilgilenmek de yeniden bayanların işi kabul ediliyor. Bayanların ödevlerle ilgilenme oranı erkeklerin tam 5,5 katı. Bayanların yüzde 61’i mesken işlerini yalnızca kendi yaparken, eşinin de konut işi yaptığını belirtenlerin oranı yüzde 19. Bayanların sadece yüzde 35’i mesken işlerinde kendilerine “yardım eden” biri/birileri olduğunu belirtiyor. Her şartta, konut işlerinin temel yüklenicisi konuttaki eş/anne statüsündeki mesken bayanları ve başkaları lakin “yardım eden” konumundalar.
Hanedeki bakıma muhtaç kişinin bakımı bayana kalıyor
Hanede bakıma muhtaç biri olduğunda, konut bayanları yüzde 66 oranla bu kişinin bakımını tek başlarına üstleniyorlar. Boşanmış bayanların ise hasta ve yaşlı bakımını daha fazla üstlendiği görülüyor. Bu durumun boşandıktan sonra bayanların geri dönmek zorunda kaldığı aile konutlarında yaşlı ebeveynlerin bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir. Tekrar de bayanların gelir düzeyi arttıkça yaşlı ve hasta bakımında sorumluluk alma oranları da düşüyor.
Kadınların yüzde 34’ü tatil yapmıyor
Kadınların toplumsal hayata katılma ve toplumsal hayat oranlarında da enteresan bilgiler ortaya çıkıyor. Araştırmaya nazaran, bayanların yüzde 34’ü tatil yapmadıklarını, yüzde 48’i ise tatilini memleketinde geçirdiğini belirtmiş. Bayanların yalnızca yüzde 16’sı tatil beldelerine gidebiliyor. Mesken bayanlarının en az yöneldiği toplumsallaşma pratikleri konser, sinema, tiyatro ve cümbüş yerlerine gitmek. Görüşülen bayanların sırf yüzde 6’sı cümbüş yerlerine giderken, konsere gidenlerin oranı yüzde 5’te, sinemaya gidenlerinki yüzde 12’de kaldı. Üniversite mezunu konut bayanlarının yüzde 55’i arkadaşlarıyla dışarıda/kafede buluştuğunu söz ederken, bu oran lise mezunlarında yüzde 41’e, lise seviyesinin altında eğitime sahip bayanlarda yüzde 18’e düşüyor. Sinema, tiyatro, konser ve cümbüş yerlerine gitmek de üniversite mezunu konut bayanlarının daha fazla benimsediği toplumsallaşma pratikleri olarak öne çıkıyor. Konut bayanlarının sıklıkla yaptığı faaliyetlerin başında yüzde 51 oranla “parka gitmek” geliyor. Lakin bu park, bayanların çoklukla çocuklarla birlikte gittiği oyun parkı. Arkadaşlarla konut gezmesi yüzde 42, akraba ziyaretleri yüzde 41, AVM’ler yüzde 40, piknikler yüzde 38 oranla tercih ediyor. Arkadaşlarıyla dışarıda, kafede oturduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 27’de kalıyor.
Kadınların en çok kullandığı İBB hizmeti
Rapora nazaran, İstanbul’daki konut bayanlarının en fazla yararlandığı İBB hizmetleri, Anne Kart ve Halk Süt. Bayanların yararlandığı öbür toplumsal dayanaklar çeşitli kamu kurumlarının sağladığı besin kartları, dul maaşı, süt ve doğum ödeneği, engelli maaşı, engelli bakım aylığı ile birlikte kaymakamlıkların sağladığı kömür ve erzak paketleri.
