Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Katar’ın başşehri Doha’da düzenlenen Dünya Kupası açılış merasiminde yıllardır “katil” dediği Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es Sisi ile verdiği fotoğrafla dünya gündemine oturdu. Erdoğan’ın bir orta Cemal Kaşıkçı cinayetiyle suçladığı Suudi Arabistan, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün “finansörü” olduğunu belirttiği Birleşik Arap Emirlikleri ve İsrail’in akabinde Mısır’a yönelik olağanlaşma sürecinde yaktığı yeşil ışık, Suriye ile neler yaşanabileceği tartışmalarını da ülke gündeminde birinci sıralara taşıdı.
Erdoğan’ın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad ile görüşmeye yönelik Şanghay İşbirliği Örgütü Doruğu öncesi ve Sisi görüşmesi sonrası verdiği sinyalleri, Suriyeli gazeteci Sarkis Kasarciyan ve Moskova Üniversitesi’nden Doç. Dr. İkbal Dürre ile konuştuk.
Kasarciyan ve Dürre, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suriyeli mevkidaşı Esad ile yapacağı muhtemel görüşme, Şam’ın Sisi fotoğrafına yansısı ve Rusya’nın Suriye üzerindeki “Ankara ile olağanlaşma baskılarına” yönelik sorularımızı yanıtladı.
‘Sürpriz tesiri yaratmadı’
Erdoğan ve Sisi’nin verdiği karenin Şam kulislerine nasıl yansıdığını sorduğumuz Suriyeli gazeteci Kasarciyan fotoğrafın, “sürpriz tesiri yaratmadığını” hatta “gecikmiş bir adım” olarak nitelendirildiğini söz ederek, “Erdoğan’ın Sisi ile görüşmesi Şam’da sürpriz olarak nitelendirilmedi. Bilakis çok gecikmiş bir adım olarak görüldü. BAE, Suudi Arabistan ve İsrail’e yönelik olağanlaşma adımları sonrasında bunun daha çok bir protokol olduğu yorumları da var. Öte yandan Şam’da, Mısır’ın Türkiye’den beklediklerini alamadığını bunun için de olağanlaşma vaktinin şimdi gelmediği de konuşuluyor. Suriye hükümeti tarafında ise olağan ki bir reaksiyon ya da görüş yok. Olağanda Suriye hükümeti ya da siyaseti bu mevzuyu hiç değilse ‘bizi ilgilendirmiyor’ olarak ele alırdı lakin genel durumda sessizlik hakim” dedi.
‘Suriye olumlu bakmıyor’
Türkiye’nin olağanlaşma konusunda gönderdiği sinyallere rağmen Suriye’nin şimdi olumlu bakmadığı yorumunu yapan Kasarciyan, “Türkiye, Suriye’ye yönelik olağanlaşma adımı atmaya hazır fakat Suriye bu mevzuya olumlu bakmıyor. Suriye’nin olağanlaşma için ortaya koyduğu kimi kaideler var ve Türkiye ise bu koşulları yerine getirmeye hazır değil” diye konuştu.
Suriye’nin kurallarının sağlanmadığı takdirde, olağanlaşma adımı atmayacağını söz eden Kasarciyan bu sebeple Türkiye’de Şam ile olağanlaşma sürecinin seçimlerden sonraya kalacağına dair Şam’da seslerin yükselmeye başladığını da belirtti.
Suriye’nin masasında 4 şart
Kasarciyan, “Esad o kartı Erdoğan’a durduk yere vermeyecektir” diyerek olağanlaşma için Suriye’nin gündeminde olan kaideleri şöyle sıraladı: “Suriye olağanlaşma için 4 kural koyuyor masaya bunlar da; Türkiye’nin Suriye’den çekilmesi, silahlı kümelere dayanağının durdurulması, su konusunu siyasi baskı kartı olarak kullanmaması ve ikili alakaların karşılıklı hürmet ve milletlerarası hukuk çerçevesinde sürdürülmesi. Bu kaidelerden su konusu ertelenebilir, Türkiye’nin çekilmesi de tahminen biraz yol haritası konulmasına bağlı olabilir. Silahlı kümelere Türkiye’nin takviyesinin durdurulmaması halinde ise bu olağanlaşmanın gerçekleşmeyeceğini görüyoruz. Türkiye de esasen kaide olarak ‘ılımlı muhalefet’ dediği silahlı kümelerle hükümetin bir ortaya gelerek siyasi bir süreç yürütmelerini bir kural olarak koyuyor bu da Şam’ın katiyetle kabul etmeyeceği bir şey. Bu yüzden Esad, Erdoğan’la bir karede ya da bakanlar düzeyinde bir manzara verilmesini kabul etmeyecektir. O fırsatı vermeyecektir Erdoğan’a.”
‘Rusya istedi diye Esad bunu yapmaz’
Rusya’nın Ankara ile olağanlaşma konusunda Şam’a baskı yapması halinde neler yaşanabileceğini sorduğumuz Kasarciyan, “Esad’ın Rusya’nın kuklası” olduğu istikametindeki tahlillerin “çok yanlış” olduğu belirterek Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın “Rusya istedi diye olağanlaşma yoluna gitmeyeceğini” kaydetti.
Kasarciyan şöyle konuştu: “Rusya zati baskı yapıyor. Bu ortada Türkiye’de ‘Esad Rusya’nın ve İran’ın kuklası’ üzere tabirleri barındıran tahliller yer alıyor ve hiç katılmıyorum. Doğal ki Rusya baskı yapıyor ve bunu yapmaya da devam edecek. Rusya’nın en çok istediği şey bilhassa Ukrayna savaşı sonrasında Şam ve Ankara ortasında bir uzlaşma. Zira Türkiye ile zıt düştüğü tek yer Suriye ve bu sorunu da çözmek istiyor. Lakin Rusya istedi diye Esad bunu yapmaz. Esad kendi siyasetini bundan sonra da yürütecektir.”
‘Rusya Erdoğan’ın da elini güçlendirecek’
Moskova Üniversitesi’nden Doç. Dr. İkbal Dürre ise Rusya’daki Şam-Ankara gündemini yorumlarken, “Rusya’nın Erdoğan’ın elini güçlendirmek istediğini” söz ederek şöyle konuştu: “Moskova ve Şam ortasında Esad-Erdoğan buluşması konusunda yaklaşım farkı var. Zira Rusya, Şam ve Ankara ortasında bir olağanlaşma sürecini kayıtsız koşulsuz istiyor. Rusya kendi elini rahatlatacak ve Erdoğan’ın elini güçlendirecek. Moskova’nın olağanlaşmayı istemesinin nedeni bu ancak bu hususta Esad ile tıpkı yerde durmuyorlar. Esad, seçim sürecinde Erdoğan’ın elini güçlendirecek bir araç olmak istemiyor. Bu sebeple de seçimlere kadar olağanlaşma konusunda bir niyeti yok.”
‘Esad, Rusya’yı kayıtsız kuralsız dinlemez’
Türkiye’nin Suriye ve Kuzey Irak’a yönelik operasyonlarında ölen Suriye askerlerinin Moskova ve Şam ortasında bir tansiyon yarattığını söz eden Dürre, “Şam, operasyonlardan ve asker kaybetmesi karşısında Rusya’nın sessiz kalmasından rahatsız. Esad aslında Erdoğan ile görüşmek için çok çabuk etmiyor. Ben bu görüşmenin kısa vadede Türkiye’nin istediği koşullarda gerçekleşeceği konusunda, Esad’ın Moskova’yı kayıtsız kuralsız dinleyeceğini düşünmüyorum. Suriye’de Rusya’nın tesiri azaldı. Suriye, ABD ve Rusya’nın askeri olarak yapan bir formda muhatap olabildikleri tek yer. Onun dışında bağlar genelde makûs durumda, orada bu istikrarın Rusya açısından devamı kıymetli. Bu dengeyi kaybedecek bir adım da atmak istemiyor. Hasebiyle Rusya Suriye’de kural dikte edebilecek bir pozisyonda değil” dedi.
