Çin Devlet Lideri Şi Cinping, Covid-19 salgınının başlangıcından itibaren kaçındığı yüz yüze önder diplomasisine süratli dönüş yaptı. Şi, son bir haftada Endonezya’nın Bali Adası’nda düzenlenen G20 Başkanları Tepesi’ne ve Tayland’ın başşehri Bangkok’taki Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) İktisat Başkanları Tepesi’ne katıldı.
20’den fazla başkanla görüştü
Çin Devlet Lideri, her iki tepede ülkesinin dış siyaset ve iktisattaki doğrultusuna ait iletiler verirken 20’den fazla ülkenin önderleriyle resmi görüşmeler yürüttü.
Görüşmelerde ABD ile artan global rekabette ilgileri tansiyondan uzak yeni bir doğrultuya sokma bildirisinin yanı sıra bölge ülkeleriyle işbirliğini artırarak Çin’in tesirini genişletme eforu öne çıktı.
Yüz yüze diplomasiye uzun ara
Çin Devlet Lideri Şi, Covid-19 salgınının başlamasının akabinde yaklaşık 2,5 yıl boyunca yurtdışı ziyaretlerine orta vermiş ve şubat ayında Beijing’de düzenlenen Kış Olimpiyatları’na konuk olan başkanlarla yaptığı görüşmeler dışında yüz yüze diplomasiden kaçınmıştı. Şi, Beijing Kış Olimpiyatları’nın akabinde birinci defa 26 Temmuz’da Endonezya Devlet Lideri Joko Widodo‘yu Beijing’de ağırlamış, birinci yurtdışı ziyaretini ise 14 Eylül’de Kazakistan’a yapmıştı.
Çin Devlet Lideri, 15-16 Eylül’de Şanghay İşbirliği Örgütünün Semerkant’taki Devlet Liderleri Kurulu Tepesi’ne katılmış, tepe marjında önderlerle görüşmeler gerçekleştirmişti.
Çin Komünist Partisinin geçen ay düzenlediği 20. Ulusal Kongresi’nde yine genel sekterliğe seçilen Şi, üçüncü iktidar devrinin yolunu açan kongrenin akabinde ay başından itibaren yüzünü diplomasiye çevirdi.
Şi, kasımın birinci haftasında Vietnam, Pakistan, Tanzanya ve Almanya önderleri ile Beijing’de konuk ettikten sonra bu hafta katıldığı tepelerde diplomasi maratonunu sürdürdü.
Biden ile birinci yüz yüze görüşme
Çin Devlet Lideri Şi, hafta başında birincinin G20 Doruğu için gittiği Bali’de ABD Lideri Joe Biden ile bir ortaya geldi. ABD ile Çin ortasında global güç rekabetinin ve tansiyonların arttığı periyoda denk gelen görüşme, Biden’ın 2021 başında vazifeye başlamasından bu yana iki başkanın birinci yüz yüze buluşması oldu.
Liderlerin yaklaşık 3,5 saat süren yüz yüze görüşmesinde iki ülkenin farklılıklarını yönetim etmesi, yeni işbirliği imkanları bulması ve bağlarında yanlışsız rotayı belirlemesi gerektiğine yönelik iletiler öne çıktı.
Çin-ABD münasebetlerindeki mevcut tansiyonların iki ülke halkının çıkarına ve memleketler arası toplumun beklentilerine uygun olmadığını söz eden Şi, “Çin, mevcut memleketler arası tertibi değiştirmek istemiyor. ABD’ye meydan okuma yahut onun yerini alma niyetinde değiliz” dedi.
Tayvan mesajı
Şi, ayrıyeten Biden’a, vazifesini yeni bırakan ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi‘nin ağustos başında Çin ile ihtilaflı Tayvan’ı ziyaretiyle iki ülke ortasında tansiyona husus olan Tayvan sıkıntısının, “ABD-Çin bağlantılarının siyasi temeli ve aşılmaması gereken birinci kırmızı çizgisi olduğu” bildirisini verdi. Biden-Şi görüşmesine ait Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, iki önderin birçok hususta öncelikleri ve niyetlerini lisana getirdiği “samimi” bir görüşme yaptığı belirtilerek, Biden’ın görüşmede iki ülke ortasındaki rekabetin çatışmaya evrilmesinden kaçınılması gerektiğini vurguladığı, irtibat kanallarını açık tutulması gereğine dikkati çektiği kaydedildi.
Biden, yarıca ABD’nin “tek Çin” siyasetinin değişmediğini, “Tayvan Boğazı’ndaki statükoda tek taraflı değişikliğe karşı olduklarını” söz etti.
Avustralya ile 6 yıl sonra birinci görüşme
Şi, dorukta ayrıyeten Çin’in son periyotta bağlarının gergin olduğu Avustralya’nın Başbakanı Anthony Albanese ile de bir ortaya geldi. Avustralya’nın uzun mühlet Çin’in gelişmiş ülkelerle ilgilerine öncülük ettiğini fakat son yıllarda alakalarda zorluklarla karşılaşıldığını belirten Şi, Asya-Pasifik bölgesinin iki kıymetli ülkesi olarak Çin ve Avustralya’nın ilgilerini sürdürmesinin, geliştirmesinin ve ileriye taşımasının ehemmiyetini vurguladı. Albanese de görüşmeye ait yaptığı açıklamada, iki ülkenin farklılıklarının olduğunu ancak gerektiğinde işbirliği yapacağını belirterek, Avustralya’nın çıkarlarından ve kıymetlerinden vazgeçmeyeceğini, iki ülkenin vakit zaman fikir ayrılıklarına düşebileceğini lisana getirdi.
Çin-Avustralya bağlantıları, Canberra idaresinin Kovid-19 salgınının birinci aylarında virüsün kökeninin araştırılmasına yönelik teşebbüsünün akabinde tansiyonlu bir seyre girmişti. Beijing idaresi, Avustralya’dan ithal eserlere getirdiği kısıtlamalarda siyasi alandaki tansiyonu ticaret boyutuna taşımıştı.
Avustralya, Ekim 2021’de ABD ve İngiltere ile nükleer denizaltı teknolojisi alanında işbirliğini öngören AUKUS mutabakatını imzalamıştı. Canberra, ayrıyeten ABD, Japonya ve Hindistan’ın dahil olduğu Quad isimli güvenlik ittifakına katılmıştı. Bu gelişmeler, Çin tarafından Pasifik’te kendisine karşı bir ittifak olarak yorumlanmıştı.
Trudeau ile gergin diyalog
Şi’nin, G20 Tepesi’nin kapanış resepsiyonunda Kanada Başbakanı Justin Trudeau ile ayaküstü diyaloğu, iki ülke ortasındaki tansiyonu ortaya koydu. Kameralara yansıyan diyalogda Şi, Trudeau ile bir gün evvel yaptıkları 10 dakikalık görüşmenin basına yansımasına reaksiyon göstererek, “Konuştuğumuz her şey gazeteye sızdırılmış, bu yanlışsız değil, bu türlü diyalog olmaz” dedi.
Şi’nin Kanada tarafının yaklaşımını “samimiyetsiz” bulduğunu söylemesi üzerine Trudeau, “Biz Kanada’da açık, özgür ve dürüst diyaloğa inanıyoruz ve bunu sürdürmeyi istiyoruz. Umarım yapan formda birlikte çalışmayı sürdürürüz ama anlaşamadığımız noktalar olacaktır” sözlerini kullandı.
Şi de Trudeau’ya, “O halde evvel şartları oluşturalım” diyerek konuşmayı noktaladı.
Gergin oldukları gözlenen iki önder, konuşmanın akabinde el sıkışarak farklı taraflara gerçek uzaklaşırken Şi’nin heyetinden birisine Trudeau hakkında “Naif” dediği duyuldu.
Trudeau ve Şi’nin, tepedeki görüşmesinde, Kanada tarafının Çin’in ülkede demokratik süreci etkilemeye yönelik faaliyetlerinden duyduğu telaşları lisana getirdiği bildirilmişti.
Kanadalı istihbarat yetkilileri, ocak ayında parlamento komitesine verdikleri sözde, Çin’in 2019’daki federal parlamento seçimlerine tesir etmek üzere aksiyonlarda bulunduğunu ileri sürmüştü. Kanada basınında ay başında yayımlanan haberlerde Beijing idaresinin, parlamento seçimindeki birtakım adayları örtülü bir ağ ile finanse ettiği argümanlarına yer verilmişti.
Şi, G20 Doruğu’nda ayrıyeten Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Hollanda Başbakanı Mark Rutte, Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, Senegal Cumhurbaşkanı Macky Sall, Arjantin Cumhurbaşkanı Alberto Fernandez, Güney Kore Devlet Lideri Yoon Suk-yeol, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Endonezya Devşet Lideri Joko Widodo ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres ile görüştü.
Şi’nin İngiltere Başbakanı Rishi Sunak ile planlanan görüşmesi, Sunak’ın ABD Lideri Joe Biden’ın Polonya’ya düşen füzenin akabinde düzenlediği acil toplantıya katılması nedeniyle yapılamadı.
Japonya ile 3 yıl sonra birinci görüşme
Şi, Endonezya’daki G20 Tepesi’nin sona ermesinin akabinde APEC Tepesi’ne katılmak üzere Tayland’a geçti. Çin Devlet Lideri, APEC Doruğu’nda Japonya Başbakanı Kişida Fumio ile yüz yüze görüştü. Bu, Kişida’nın geçen yıl misyona gelmesinden bu yana Şi ile birinci buluşması ve Japonya ve Çin başkanlarının, yaklaşık 3 yıl ortadan sonra yaptığı birinci görüşme oldu.
Temmuzda uğradığı suikast sonucu hayatını kaybeden eski Japonya Başbakanı Abe Şinzo, en son Aralık 2019’daki Beijing’i ziyaretinde Devlet Lideri Şi ile bir ortaya gelmişti.
Şi, Kişida ile görüşmesinde Çin ve Japonya’nın Asya’nın ve dünyanın değerli ülkeleri olarak ortak çıkarlara ve işbirliği potansiyeline sahip bulunduğunu belirterek, Beijing’in bağlara verdiği kıymetin değişmediğini ve değişmeyeceğini vurguladı.
Diplomatik alakaların kurulmasından bu yana geçen 50 yılda alakaların büyük aralık katettiğini, bölgede barışa ve refaha katkı sağladığını söz eden Şi, yeni periyotta de bağları uygun doğrultuda geliştirmeyi umduklarını belirtti.
Japon Başbakan Kişida da görüşmede ülkesinin hukuka dayalı milletlerarası sistemin korunmasından yana olduğunu vurgulayarak, Japon hükümetinin, Çin’in Doğu Çin Denizi ile Güney Çin Denizi’ndeki ihtilaflı bölgelerde artan askeri nüfuzuna yönelik dertlerini aktardığını tabir etti.
Tayvan Boğazı’nda barış ve istikrarın korunması gerektiğinin altını çizen Kişida, iki ülkenin güvenlik alanında bağlantının sürdürülmesinde fikir birliğine vardıklarını söyledi.
‘Asya-Pasifik, büyük güç çabasının alanı olmamalı’
Çin Devlet Lideri Şi, APEC İktisat Başkanları Doruğu’na hitabında, Asya-Pasifik bölgesinin on yıllar içinde ekonomik işbirliği sayesinde kalkınma alanında değerli ara kaydettiğini belirterek, yeni bir Soğuk Savaş’ın ve büyük güç gayretinin sahnesi haline gelmemesi gerektiğini vurguladı.
Bölgenin Soğuk Savaş’ın gölgesinden kurtulduğundan beri ekonomik işbirliği sayesinde süratle çağdaşlaşma ivmesi yakaladığına dikkati çeken Şi, “Asya-Pasifik, kimsenin art bahçesi değildir ve büyük güç uğraşının alanı olmamalıdır. Yeni bir Soğuk Savaş başlatma gayretine ne bölge halkları ne de vaktin eğilimleri müsaade verecektir” dedi.
Şi, APEC’in farklılığa ve kapsayıcılığa dayalı ekonomik entegrasyonla çok taraflı bölgesel işbirliği mimarisi oluşturduğunu ve bu sayede ekonomik globalleşmenin fırsatlarından en güzel formda yararlandığını belirterek, “Asya-Pasifik bölgesinde yıllar içinde oluşmuş sanayi ve tedarik zincirlerini bozmaya yönelik bir teşebbüs, ekonomik işbirliğini çıkmaza sürükleyecektir” değerlendirmesinde bulundu.
Çin’in Asya-Pasifik bölgesinde ekonomik işbirliğine katkı sunmayı sürdüreceğini söz eden Şi, “ortak geleceği paylaşan Asya-Pasifik topluluğu inşa etme” davetinde bulundu.
Şi’nin kelamlarının, ABD’nin ismini anmadan Washington ile Beijing ortasında bölgede artan nüfuz uğraşına gönderme yapan bildiriler içermesi dikkati çekti.
Şi, ayrıyeten tepe marjında Filipinler Devlet Lideri Ferdinand Marcos Jr, Singapur Başbakanı Lee Hsien Loong, Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern, Brunei Sultanı Hasan el Bulkiye, Papua Yeni Gine Başbakanı James Marape, Şili Cumhurbaşkanı Gabriel Boric ve Tayland Başbakanı Prayut Chan-o-cha ile yüz yüze görüşmeler yaparak ikili ve bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi iletileri verdi.
