İran’da yaşananlar evvelkilerden hem kapsamı hem de mühleti açısından oldukça farklı, görülebileceği üzere. Özgürlük kalkışmasında neredeyse üç ay dolmak üzere. Ülkede rejimin artık yönetemez, halkın da yönetilemez olduğu bir “milli kriz” ortamı var. Geriye dönüş, yavaşlatılsa bile, artık durdurulacak üzere değil.
Kalkışmanın topyekun bir isyana –şimdilik– dönüşememesinin nedenleri ortasında ülke içindeki muhaliflerin bir ortaya gelemeyişleri de var, öteki nedenlerin yanı sıra. Bunları konuşmalı alışılmış ancak sanki şu “İran muhalifleri”nin kimler olduğunu nitekim biliyor muyuz? Ona da bakmak lazım. Çoğumuzun ismini bilmediğimiz değerli beş muhalif küme var ülke içinde/dışında. Bunlara, sorulduğu için söylediğimde, muhataplarımı şaşırtan Şah yanlısı küme da dahil. Ondan başlayalım o halde.
Şah Farashgard örgütü
Ülkedeki Şah yanlılarının oluşturduğu muhalif küme Farashgard (Canlanma) ismini taşıyor. ABD ile Kanada‘nın yanı sıra birtakım Avrupa ülkelerinde de destekçileri var. Sürgündeki son Şah İstek Pehlevi’yi başkanları olarak görüyor küme mensupları. Laik, hem dini idareye hem de marksistlere karşı bir çizgiye sahip. Şiddet içermeyen bir hareket şeklini savunan küme daha çok sivil itaatsizlik davetleriyle ismini duyurdu ülke içinde. Bugünkü örgütsel yapısı Aralık 2017 ile Ocak 2018’deki rejim aykırısı şovların akabinde sürgündeki birebir görüşe sahip kümelerin birleşmesinden doğdu. Tesirli olmadıkları söylenemez.
Halkın Mücahidleri
Türkiye’de ismi en yeterli bilinen muhalif küme tahminen de budur. Şimdilerde eşinin mevtin akabinde Meryem Recavi’nin yönettiği örgütün İran’da hatırı sayılır bir gücü var. Hem Marksist hem de İslami kıymetlerle karışık bir ideolojsi olan örgütün silahlı kanadı da mevcut. Humeyni öncülüğündeki Şah aksisi “devrim”de yer alan örgüt kısa bir müddet sonra rejim tarafından düşman ilan edildi. Örgütün onu kıymetli kılan özelliği tüm İranlı muhalif kümeleri 1980’lerin başında İran Ulusal Direniş Kurulu ismi altında bir ortaya getirebilmesidir. Konsey’in denetimini büsbütün ele geçirince birçok bileşen buna itiraz edip ayrıldı. En değerli hareketlerini 1986-2003 yılları ortasında gerçekleştiren örgüt uzun müddettir İran topraklarında sabotaj hareketleri yapıyor.
İKDP: Yeniden
Halkın Mücahitleri’nden sonra tekrar yakından bildiğimiz ikinci muhalif örgüt İran Kürdistanı Demokrat Partisi (IKDP) alışılmış ki. Federal bir İran içinde ulusal haklarının verilmesi uğraşını sürdüren küme 1945’ten beri var. Humeyni’nin “devrim”inde yer almış, lakin Kürtlerin ulusal taleplerine karşılık verilmediği için muhalif saflara geçmiş, “Devrim”den çok kısa bir müddet sonra da, Mart 1979’da başarısız bir Kürt isyanı başlatmıştı. 1990’lara kadar küçük çaplı aksiyonlar gerçekleştiren örgütün kıymetli önderi Abdurrahim Kasımlo (tüm Kürt örgütleri içindeki en entelektüel kişilikti) 1989’da Viyana’da İran bilinmeyen servisi casuslarınca yardımcısı ile birlikte katledildi. Yaklaşık yirmi yıl boyunca öndersiz kalan örgüt 2016’da küçük çaplı aksiyonlarla kendini tekrar gösterdi.
Arap hakları uğraşı için
Çok fazla haberdar olmadığımız bir mevzu da İran’da yaşayan Arapların bağımsızlık talebiyle sürdürdükleri gayrettir. İran’ın güneybatısındaki Huzistan eyaletinde faaliyet gösteren Ahvaz’ın Kurtuluşu için Arap Gayret Hareketi (ASMLA) 1999’da kuruldu. 2015 yılında bölünen örgütün biri Danimarka’da başkası Hollanda’da birbirine rakip iki kolu var. İkisinin de sahip çıktığı Muhiddin Nasır Şehitler Tugayı 2005 yılından bu yana Huzistan’daki petrol, gaz tesislerine, güvenlik güçlerine, bankalara atak hareketleri düzenliyor. Tugay 300 silahlı militana sahip.
Belucistan: Patlamaya hazır bomba
İran rejimine karşı olan, Ceyş ül Adl (Adalet Ordusu) örgütü İran’ın güneydoğusundaki Belucistan’da özerklik isteyen Selefi bir milliyetçi küme. Bir öteki kıymetli Beluci örgüt olan Cundullah’tan koptu. Kurucusu Abdülmelik Rigi’nin 2010’da idam edilmesinden sonra Cundullah”ın gerilemesi üzerine (ama şu sıralar tekrar aktif olmuştur) en etkin örgüt durumuna gelmiştir Ceyş ül Adl. Ağrılıklı olarak Belucilerin ağır olduğu yerlerde İran güvenlik güçlerine taarruzlar gerçekleştiriyor.
Yine de bu örgütlerin İran’daki kalkışmadaki rollerinin ya da tesirlerinin oranı nedir bilemem. Hedefleri, amaçları birbirinden farklı elbette. Bugün yalnızca “özgürlük” talebiyle sokaklara çıkan halkın bu talebinin önüne kendi isteklerini koymaları halinde rejimin eline büyük koz verebilirlerdi. Ne keyifli ki bunu yapmadılar. En azından şimdilik.
Tabii, Humeyni rejiminin, başkanlarını de üyelerini de vahşice katlettiği İran Komünist Partisi Tudeh ile Marksist Halkın Fedaileri Örgütü (Fedaiyan) hala hürmetle anılan kümeler. İran içinde nicel olarak zayıf olsalar da nitel olarak çok etkililer. Tudeh ile Fedaiyan halkların kardeşliği/sosyalizm unsuruyla davrandıkları için kalkışmada yer alanların tüm talepleriyle uyumlu olan kümeler. Şayet onlar düşünsel olarak tesirli olursa özgürlük uğraşı gerçek manasına kavuşur.
Çünkü İran’ın parçalanma tehlikesi var. Özgürlüğü kazandıktan sonra dağılmayı Tudeh ile Fedaiyan durdurabilir.
Anlamak isteyen bu iki örgütün yazdıklarına, yayınlarına baksın.
